Στίβεν Χόκινγκ: Ένας superman από τη Γη

Δεν ήταν απλώς ένας σπουδαίος επιστήμονας αλλά κι ένας πολύ ιδιαίτερος άνθρωπος. Οι ιδέες του διαμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την σύγχρονη κοσμολογία και τον έκαναν σεβαστό στην επιστημονική κοινότητα. Η οξυδέρκεια και το χιούμορ τον έκαναν αγαπητό στο κοινό. Μπορούσε να μιλήσει για τον πλανήτη, το σύμπαν και τις υψηλές έννοιες αλλά και για τα απλά καθημερινά πράγματα. Τα γνώριζε εξάλλου πολύ καλά. Για εκείνον ήταν σπουδαία, γιατί δεν ήταν αυτονόητα.

Ο Στίβεν Χόκινγκ (8 Ιανουαρίου 1942 – 14 Μαρτίου 2018) διαγνώστηκε με αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση το 1963 σε ηλικία 21 ετών. Μια ασθένεια που τον καθήλωσε σε αναπηρική καρέκλα επιτρέποντάς του να κουνά μόνο ένα δάκτυλο και να μιλά μέσα από φωνητικό συνθεσάιζερ. Οι γιατροί αρχικά του έδωσαν δυο χρόνια ζωής. Τελικά είχε μια μορφή της ασθένειας που προχωρούσε πιο αργά από το συνηθισμένο. Έζησε πάνω από 50 χρόνια. Και υπήρξε μια μεγάλη έκπληξη για την επιστήμη.

Πέρασε φυσικά δύσκολα. Στην αρχή έπαθε κατάθλιψη. Όμως τελικά η ασθένειά του σε συνδυασμό με την εσωτερική του αναζήτηση άναψε μια φλόγα που πυροδότησε έναν νέο σκοπό. «Αν και υπήρχε ένα σύννεφο πάνω από το μέλλον μου, προς έκπληξή μου άρχισα να απολαμβάνω τη ζωή περισσότερο», είχε πει. Αποφάσισε λοιπόν να συνεχίσει την έρευνα του και να κυνηγήσει σοβαρά την καριέρα του. Ο στόχος του ήταν απλός, κατά τον ίδιο: «μια πλήρης κατανόηση του σύμπαντος. Γιατί είναι όπως είναι και γιατί υπάρχει».

Παράλληλα και παρά την εξέλιξη της εκφυλιστικής νόσου προσπαθούσε να βιώνει στα μέγιστα κάθε περίοδο πριν μειωθούν οι κινητικές δυνατότητές του. Άρχισε να χρησιμοποιεί πατερίτσες τη δεκαετία του 1960 αλλά στη συνέχεια πάλεψε πολύ για να απομακρύνει χρονικά την χρήση της αναπηρικής καρέκλας. Όταν, ωστόσο, αυτό συνέβη δεν τον απέτρεψε από το να πατάει αρκετά το γκάζι – η τρελή οδήγησή του ήταν ξακουστή στο Κέμπριτζ – ή να στριφογυρνάει στην πίστα στα πάρτι του κολεγίου.

Μαύρες τρύπες και το χρονικό του χρόνου 

Η πρώτη σημαντική ανακάλυψη του Χόκινγκ ήρθε το 1970. Μαζί με τον Ρότζερ Πενρόουζ εφάρμοσαν τα μαθηματικά των μαύρων τρυπών στο σύμπαν και έδειξαν ότι μια μοναδικότητα, μια περιοχή άπειρης καμπυλότητας στον χωροχρόνο, υπήρχε στο μακρινό παρελθόν μας: το σημείο από το οποίο προήλθε η Μεγάλη Έκρηξη. Την εποχή της συνεργασίας του με τον Πενρόουζ, ο Χόκινγκ είχε ήδη χάσει τη δυνατότητα να μιλάει, ωστόσο, όπως είπε ο Πενρόουζ βρήκαν κώδικα επικοινωνίας. «Νόμιζε ότι δεν θα ζούσε πολύ ακόμη και ήθελε πραγματικά να πετύχει όσο περισσότερα μπορούσε», είχε δηλώσει.

«Όσο δύσκολη κι αν είναι η ζωή, πάντα υπάρχει κάτι καλό που μπορείς να κάνεις και να πετύχεις σ’ αυτό»

Το 1974 ο Χόκινγκ εξέτασε την κβαντική θεωρία καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι οι μαύρες τρύπες εκπέμπουν θερμότητα πριν τελικά σταματήσουν να υπάρχουν. Για τις μαύρες τρύπες κανονικού μεγέθους, αυτή η διαδικασία είναι εξαιρετικά αργή, αλλά οι μικροσκοπικές μαύρες τρύπες μπορούν να απελευθερώνουν θερμότητα με εντυπωσιακό ρυθμό και τελικά εκρήγνυνται δημιουργώντας ενέργεια ίση με αυτή ενός εκατομμυρίου βομβίδων υδρογόνου με ισχύ ενός μεγατόνου.

Οι ριζοσπαστικές ανακαλύψεις του Χόκινγκ οδήγησαν στην εκλογή του το 1974 στην Βασιλική Εταιρεία σε ηλικία μόλις 32 ετών. Πέντε χρόνια αργότερα πήρε την πιο διακεκριμένη θέση καθηγητή μαθηματικών στο Κέμπριτζ, την οποία στο παρελθόν κατείχαν ο Ισαάκ Νεύτων, ο Τσαρλς Μπάμπατζ και ο Πολ Ντιράκ, εκ των ιδρυτών της κβαντικής μηχανικής.

Η σημαντική συμβολή του Χόκινγκ στην επιστήμη συνεχίστηκε κατά τη δεκαετία του ’80. Σύμφωνα με τη θεωρία του κοσμικού πληθωρισμού το νεοσύστατο σύμπαν πέρασε μια περίοδο τεράστιας επέκτασης. Το 1982, ο Χόκινγκ ήταν ένας από τους πρώτους που απέδειξαν ότι οι κβαντικές διακυμάνσεις – μικρές αλλαγές στη διανομή – της ύλης θα μπορούσαν να προκαλέσουν την αύξηση στην εξάπλωση των γαλαξιών στο σύμπαν. Σε αυτούς τους μικρούς κυματισμούς βρίσκουμε τους σπόρους των αστεριών, των πλανητών και της ζωής όπως την ξέρουμε.

Ωστόσο, ήταν το βιβλίο «Μια Σύντομη Ιστορία του Χρόνου» που καθιέρωσε το Χόκινγκ στο επιστημονικό στερέωμα. Δημοσιεύτηκε πρώτη φορά το 1988 κι έμεινε για 237 εβδομάδες – κάτι που θεωρείται αδιανόητο – πρώτο στη λίστα των bestsellers της Sunday Times. Αυτό χάρισε στο βιβλίο μια θέση στο βιβλίο των ρεκόρ Γκίνες. Το βιβλίο πούλησε πάνω από 10 εκατομμύρια αντίτυπα και μεταφράστηκε σε 40 γλώσσες. Ορισμένοι το χαρακτήρισαν επικριτικά «το σπουδαιότερο μη αναγνωσμένο βιβλίο στην ιστορία», εξαιτίας της πολυπλοκότητάς του. Ωστόσο, ήταν πάρα πολλοί η μη επιστημονικά καταρτισμένοι άνθρωποι που το διάβασαν.

Ενεργός ακτιβιστής 

Ο Χόκινγκ εκτός από επιστήμονας υπήρξε και ακτιβιστής. Ενεργός σε πολλά κοινωνικά ζητήματα, μεταξύ άλλων ήταν ενάντια στους πολέμους σε Βιετνάμ και Ιράκ, συμμετείχε στην εκστρατεία για τον πυρηνικό αφοπλισμό, πάλευε για την καθολική υγειονομική περίθαλψη αλλά και την δράση για την κλιματική αλλαγή.

Ήταν επίσης μεγάλος επικριτής του καπιταλισμού: «Αν τα μηχανήματα παράγουν όλα όσα χρειαζόμαστε, το αποτέλεσμα εξαρτάται από το πως αυτά θα διανέμονται. Ο καθένας θα μπορούσε να απολαμβάνει την πολυτέλεια αν ο πλούτος που παράγεται από τις μηχανές μοιράζεται ή αντίθετα οι περισσότεροι άνθρωποι θα κατέληγαν φτωχοί αν οι ιδιοκτήτες των μηχανών μπλοκάρουν την αναδιανομή του πλούτου. Μέχρι στιγμής, η τάση φαίνεται να είναι το δεύτερο, έτσι η τεχνολογία οδηγεί σε ολοένα και αυξανόμενη ανισότητα».

Οι δυσοίωνες προβλέψεις του 

Λίγο καιρό πριν φύγει από τη ζωή ο Στίβεν Χόκινγκ είχε κάνει κάποιες όχι και τόσο ελπιδοφόρες προβλέψεις που άνοιξαν συζητήσεις για το μέλλον της ανθρωπότητας. Αυτά που ανησυχούσαν τον επιστήμονα ήταν τόσο η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης, όσο και η καταστροφή του πλανήτη:

• «Φοβάμαι ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να καταστρέψει την ανθρωπότητα. Όπως κάποιος δημιουργεί ιούς υπολογιστών έτσι και κάποιος μπορεί κάποια στιγμή να αναπτύξει ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που θα μπορεί να αυτοβελτιώνεται και να αναπαράγει τον εαυτό του. Αυτό θα οδηγήσει σε μια νέα μορφή ζωής που θα εξαφανίσει τον άνθρωπο».
• «Η Γη απειλείται από τόσους πολλούς κινδύνους σε διάφορους τομείς που είναι δύσκολο για μένα να είμαι θετικός και αισιόδοξος. Οι φυσικοί μας πόροι εξαντλούνται με ανησυχητικό ρυθμό. Δώσαμε στον πλανήτη μας το καταστροφικό δώρο της αλλαγής του κλίματος. Αυξημένες θερμοκρασίες, μείωση των πολικών πάγων, αποψίλωση των δασών και αποδεκάτισμα των ζωικών ειδών. Στο παρελθόν, όταν οι άνθρωποι αντιμετώπισαν παρόμοιες κρίσεις από πλευράς πόρων, μετακόμισαν σε νέα μέρη του κόσμου, του πλανήτη γη. Ο Κολόμβος το έκανε το 1492 όταν ανακάλυψε τον Νέο Κόσμο. Αλλά τώρα δεν υπάρχει νέος κόσμος. Δεν υπάρχει ουτοπία στη γωνία. Τρέχουμε δίχως να υπάρχει χώρος και πλέον τα μόνα μέρη που μπορούμε και πρέπει να πάμε είναι άλλοι κόσμοι. Ήρθε η ώρα να εξερευνήσουμε άλλα ηλιακά συστήματα. Η εξάπλωση μπορεί να είναι το μόνο πράγμα που μας σώζει από εμάς. Είμαι πεπεισμένος ότι οι άνθρωποι πρέπει να εγκαταλείψουν τη Γη».

Κεφάλαιο προσωπική ζωή 

Ο Χόκινγκ παντρεύτηκε την φίλη του από το Κολέγιο, την Τζέιν Γουάιλντ, το 1965, δυο χρόνια αφού διαγνώστηκε με τη νόσο. Η ίδια διηγήθηκε πως τον πρόσεξε για πρώτη φορά το 1962. Ένα φιλικό πρόσωπο την προειδοποίησε ότι αν επιλέξει να είναι μαζί του θα είναι σα να «παντρεύεται μια τρελή, τρελή οικογένεια». Η ίδια στο βιβλίο που έγραψε το 2013 «Ταξιδεύοντας στο Άπειρο: Η ζωή μου με τον Στίβεν», υποστήριξε ότι στα 21 της χρόνια πίστευε ότι ο Στίβεν θα την αγαπούσε και θα την τιμούσε.

Το 1985, κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στο Cern, ο Χόκινγκ μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο με μια σοβαρή λοίμωξη. Ήταν τόσο άσχημα που οι γιατροί ρώτησαν την Τζέιν αν θα έπρεπε να διακόψουν την μηχανική υποστήριξη. Εκείνη αρνήθηκε. Ο Χόκινγκ μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο του Κέμπριτζ, όπου υποβλήθηκε σε τραχειοτομή, κάτι που του έσωσε τη ζωή, αλλά του στέρησε τη φωνή.

Με την Γουάιλντ απέκτησαν τρία παιδιά. Κι από αυτά ο Χόκινγκ απέκτησε τρία εγγόνια. Ο γάμος, ωστόσο, διαλύθηκε το 1991. Σύμφωνα με την Γουάιλντ, η χειροτέρευση της κατάστασης του Χόκινγκ, οι απαιτήσεις του και η άρνησή του να συζητά την ασθένειά του ήταν οι λόγοι που τους οδήγησαν στο χωρισμό.

Τέσσερα χρόνια αργότερα ο Χόκινγκ παντρεύτηκε την Ελέιν Μέισον μία από τις νοσοκόμες του. Ο γάμος διήρκεσε 11 χρόνια κατά τα οποία, η τοπική αστυνομία του Κέμπριτζ διερεύνησε και μια σειρά από καταγγελίες για επιθέσεις εναντίον του Χόκινγκ. Εκείνος, σύμφωνα με τον Guardian, αρνήθηκε ότι η σύζυγός του εμπλεκόταν και δεν συνεργάστηκε με την αστυνομία.

Σταρ και Superman 

Ο Χόκινγκ ήταν σίγουρα μια μεγάλη φιγούρα στην κοσμολογία. Έχει τιμηθεί με πολλά σημαντικά βραβεία (Άλμπερτ Αϊνστάιν, Βολφ, Κόπλεϊ κ.α.) αν και δεν κατάφερε – ή δεν πρόλαβε να πάρει το Νόμπελ. Επίσης, αρεσκόταν να βάζει επιστημονικά στοιχήματα με άλλους φυσικούς, αν και είχε μια τάση να τα χάνει, όπως, για παράδειγμα, όταν το 2012 έχασε 100 δολάρια, επειδή είχε στοιχηματίσει ότι ποτέ δεν θα ανακαλυπτόταν το μποζόνιο του Χιγκς, κάτι που έγινε εκείνη τη χρονιά.

Ήταν επίσης μεγάλος σταρ. Αρκετά αγαπητός στο κοινό. Βιογραφίες και ντοκιμαντέρ έχουν γίνει για το έργο του. Το 2014 η ζωή του έγινε ταινία. «Η θεωρία των πάντων» χάρισε στον πρωταγωνιστή Έντι Ρεντμέιν το Όσκαρ καλύτερου ηθοποιού. Ο Χόκινγκ έμεινε ευχαριστημένος. «Μερικές φορές νόμιζα ότι ήμουν εγώ», είχε πει. Επίσης έχει εμφανιστεί ως φιγούρα στους Simpsons, στο Star Trek: The Next Generation και στο The Big Bang Theory.

Ο Χόκινγκ είχε κάνει κάποια στιγμή προσομοίωση πτήσης στο διάστημα. Είχε πει πως ένιωσε σαν τον superman. Η Nasa λοιπόν τον αποχαιρέτισε ως εξής: «Οι θεωρίες του ξεκλείδωσαν το σύμπαν των δυνατοτήτων που εμείς και ο κόσμος ερευνούμε. Ας συνεχίσει να πετά σαν superman στην μικροβαρύτητα». Αρκετά ταιριαστό.

Ο Χόκινγκ με έναν τρόπο ήταν ένας superman. Ή ακόμη πιο ταιριαστά ένας Professor X. Ήταν ο άνθρωπος που έδειξε ότι το πνεύμα μπορεί να επιβληθεί στην ύλη.

Remembering Stephen Hawking, a renowned physicist and ambassador of science. His theories unlocked a universe of possibilities that we & the world are exploring. May you keep flying like superman in microgravity, as you said to astronauts on @Space_Station in 2014 pic.twitter.com/FeR4fd2zZ5

— NASA (@NASA) March 14, 2018