By 
Άρθρο του Λέκκα Σαράντου, οικονομολόγου
Η νεολιθική εποχή την οποία οι ιστορικοί τοποθετούν χρονικά μεταξύ του 6.500-3.000 πχ συνιστά εποχή ιδιαίτερης σημασίας για την πορεία του ανθρώπινου είδους.
Για πρώτη φορά παρατηρείται το γεγονός της μόνιμης εγκατάστασης του ανθρώπου και της δημιουργίας των πρώτων οικισμών.
Χτίζονται σπίτια από ξύλο, πλίνθους και πέτρες ενώ γεννιέται η γεωργία και η κτηνοτροφία.
Την γεωργία βοηθούν τα πρώτα εργαλεία καλλιέργειας, το αλέτρι , το δρεπάνι, οι μυλόπετρες με τα πρώτα προϊόντα να έχουν σχέση με την διατροφή (δημητριακά , όσπρια).
Η μεγαλύτερη πυκνότητα τέτοιων οικισμών παρουσιάζεται στην Θεσσαλία , Αργολίδα και Κορινθία.
Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι η σημαντική θέση που σήμερα φέρει το όνομα Αρχαία Κόρινθος κατοικήθηκε κατά την 5η χιλιετία πχ από Πελασγούς και η περιοχή γνώρισε μεγάλη άνθιση μέχρι τις αρχές της 2ης χιλιετίας όταν διαπιστώνεται η καταστροφή της .
Το 1.900 πχ η Αρχαία Κόρινθος όπως και ολόκληρη η παραλιακή Κορινθία εποικίζεται από Ίωνες , πρόκειται για το φύλο που κατέβηκε από την Ήπειρο και τα παράκτια νησιά του Ιονίου και εγκαταστάθηκε στον Βορειοανατολική Πελοπόννησο και στην Αττική.
Το 1.500 πχ εμφανίζονται οι Αχαιοί και η Κόρινθος μνημονεύεται ως ένα από τα μυκηναϊκά κέντρα με τον Όμηρο να την αναφέρει ως Αφνειός πόλη, δηλαδή πλούσια λόγω της εύφορης γης της.
Ο Όμηρος επίσης αναφέρει ότι η Κόρινθος συμμετείχε στην Τρωική εκστρατεία υπό την ηγεσία του Αγαμέμνονα, βασιλιά των Μυκηνών.
Μετά την πτώση/καταστροφή του Μυκηναίου κόσμου και την περίοδο της κρίσης 1.100-800 πχ έχουμε τις πιο έντονες φυλετικές μετακινήσεις με κυρίαρχη αυτή της καθόδου των Δωριέων από την Πίνδο οι οποίοι κινούμενοι νότια κατέλαβαν την Πελοπόννησο.
Εγκαθίστανται και στην Κόρινθο εκτοπίζοντας τους παλαιότερους πληθυσμούς κυρίως τους Ίωνες και καθιερώνουν το πολίτευμα της ολιγαρχίας όπου εφεξής θα κυβερνά η αριστοκρατική οικογένεια των Δωριέων ,οι Βακχιάδες.
Με την έναρξη της Αρχαϊκής Εποχής τον 8ο αιώνα πχ και την συγκρότηση της πόλης κράτους η Κόρινθος σταδιακά αποκτά ιδιαίτερη οικονομική δύναμη ενώ ιδρύει αποικίες μεγάλης εμβέλειας όπως στην Κέρκυρα , στις Συρακούσες και στην Ποτίδαια.
Η μεγάλη παραγωγή αγροτικών προϊόντων ευνόησε την ανάπτυξη έντονης εμπορικής δραστηριότητας προς την Δυτική Μεσόγειο και την Αδριατική διαμορφώνοντας προϋποθέσεις οικονομικής ενδυνάμωσης υψηλού βεληνεκούς.
Η αρχαϊκή εποχή μπορούμε να ισχυριστούμε ότι ήταν η εποχή της Κορίνθου με την οικονομική άνθηση να παίρνει διαστάσεις μυθικού χαρακτήρα με το ‘Ου παντός πλειν εις Κόρινθο’ να υποδηλώνει το υψηλό επίπεδο διαβίωσης , άπιαστο όνειρο για τους περισσότερους.
Η πιο πλούσια και πυκνοκατοικημένη πόλη της αρχαϊκής περιόδου φθάνει στο απόγειο της τον 7ο και 8ο αιώνα πχ υπό την ηγεσία των τυράννων Κύψελου και Περίανδρου ενώ το 560 πχ χτίζεται και ο ναός του Απόλλωνα πού κοσμεί ακόμη και σήμερα τον αρχαιολογικό χώρο.
Η αντίστροφη μέτρηση του μεγαλείου και της πρωτοκαθεδρίας αυτής της πόλης υπόδειγμα οικονομικής ανάπτυξης και ευημερίας ξεκινά με το τέλος των Περσικών πολέμων το 479 πχ και κυρίως με την συμμαχία της Δήλου το 478 πχ κάτω από τον φόβο μιας νέας περσικής εισβολής.
Η Αθήνα αποκτά το ρόλο της ηγέτιδας δύναμης ενώ το 454 πχ όταν ο Περικλής μεταφέρει το ταμείο της συμμαχίας από την Δήλο στην Αθήνα αποκτά την δυνατότητα χρησιμοποίησης των χρημάτων του ταμείου για τη δική της ενίσχυση και ευημερία κυρίως έχοντας χώρο μεγίστης επιρροής το Αιγαίο.
Η στροφή της Αθήνας προς το Ιόνιο και την Αδριατική, δηλαδή στο κατεξοχήν χώρο συμφερόντων της Κορίνθου ανοίγει το ασκό του Αιόλου για την ουσιαστική παρακμή ολόκληρου του Αρχαίου κόσμου.
Η Αθήνα στην ουσία διαμορφώνει τις προϋποθέσεις του Πελοποννησιακού πολέμου με διάρκεια περίπου 30 χρόνια , όπου όλες οι ισχυρές πόλεις –κράτη της ελληνικής χερσονήσου εμπλέκονται και παρά την ήττα της Αθήνας η παρατεταμένη χρονική εμπλοκή τους λειτουργεί με τρόπο που υποσκάπτει την δυναμική όλων των εμπλεκόμενων .
Το τυπικό μέρος αυτής της παρακμιακής πορείας θα λάβει χώρα το 146 πχ με την ταυτόχρονη καταστροφή της πόλεως της Κορίνθου που στην ουσία κατά την Αρχαϊκή περίοδο αποτελούσε το σύμβολο της οικονομικής και πολιτιστικής κυριαρχίας.
Στην ουσία το τέλος της Κορίνθου σηματοδοτεί και το τέλος του Αρχαίου κόσμου.
Η τελευταία προσπάθεια αναχαίτισης της καθόδου των Ρωμαίων στον ελλαδικό χώρο γίνεται από την Αχαϊκή Συμπολιτεία η οποία για τον σκοπό αυτό εκλέγει ως στρατηγό τον Κριτόλαο ο οποίος εισβάλοντας στην κεντρική Ελλάδα προκαλεί την έκτακτη συνεδρίαση της Ρωμαϊκής Συγκλήτου.
Σύμφωνα με τον Παυσανία ο Κριτόλαος ήταν μια φαιδρή προσωπικότητα με ιδιοτελή οικονομικά κίνητρα ο οποίος με ανόητους λεονταρισμούς προκαλούσε τους Ρωμαίους δίνοντας ταυτόχρονα στην συμπολιτεία στρεβλή εικόνα για την στρατιωτική δύναμη της .
Η ρωμαϊκή σύγκλητος αναθέτει στον ύπατο Μόμμιο την επιβολή της Ρωμαϊκής τάξης πραγμάτων .
Η τελική μάχη δίνεται στην Λευκόπετρα , το 146 πχ, έξω από τα τείχη της Κορίνθου, κοντά στον Ισθμό, ενώ ήταν ορατή από την κορυφή των Ονείων Όρων που βρίσκονται πάνω από το σημερινό χωριό Ξυλοκέριζα, στην οποία κορυφή είχαν καταφύγει πολλοί Κορίνθιοι κυρίως γυναικόπαιδα ώστε σε περίπτωση ήττας να μπορούν να διαφύγουν.
Οι Ρωμαίοι επικράτησαν, τα ελληνικά στρατεύματα συνεντρίβησαν από τις Ρωμαϊκές λεγεώνες και ο Λεύκιος Μόμμιος καταλαμβάνει την Κόρινθο.
Η πόλη καταστράφηκε ολοσχερώς, οι κάτοικοι εκτελέστηκαν ή πουλήθηκαν ως δούλοι, οι οποίοι εργάστηκαν σε αγροκτήματα , ορυχεία, σπίτια ενώ οι πιο ρωμαλέοι εκπαιδεύτηκαν ως μονομάχοι.
Η πόλη με τις δυο θάλασσες που έλεγε ο Όμηρος , λεηλατήθηκε , κάηκε, ξεθεμελιώθηκε ολοσχερώς, στην κυριολεξία ισοπεδώθηκε, ενώ τα έργα τέχνης εκλάπησαν και πολλά καταστράφηκαν λόγω άγνοιας.
Από την λάμψη και το φως της ευημερίας και του απόλυτου πλούτου στο σκοτάδι και την ερημιά της απόλυτης καταστροφής.
Ο αιώνας του σκότους ξεκινούσε.
Ο Διόδωρος γράφει : ‘ Η πόλη αυτή προς μεγάλη κατάπληξη των μεταγενέστερων καταστράφηκε τελείως.
Μαντεία , θέατρο , ιερά πολύχρονα είχαν καταντήσει σωροί από άμορφες πέτρες. Η ισοπεδωμένη πόλη προκαλούσε την βαθειά συμπάθεια όχι μόνο σε όσους την έβλεπαν στον καιρό της καταστροφής αλλά και στα κατοπινά χρόνια.
Κανένας από όσους περνούσαν από κει δεν έφευγε χωρίς να δακρύσει’.
Στο σημείο αυτό τίθενται δυο ερωτήματα στα οποία με βάση τα αρχαιολογικά ευρήματα , τις γραμματειακές πηγές και τις προσεγγίσεις της ύστερης γνώσης θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε με αντικειμενικό και τεκμηριωμένο τρόπο .
Το πρώτο ερώτημα είναι γιατί οι Ρωμαίοι είχαν τέτοιο μένος κατά των Κορινθίων ισοπεδώνοντας και ξεθεμελιώνοντας την πόλη τους και το δεύτερο, εάν πράγματι υπήρξε πλήρη ερήμωση ενός τόπου που κατοικούνταν διαρκώς από την 5η χιλιετία πχ.
Σε ότι αφορά το πρώτο ερώτημα για το ιδιαίτερο μένος των Ρωμαίων, τέσσερα πράγματα δικαιολογούν την συμπεριφορά τους.
Πρώτον , η πολιτική και στρατιωτική αντιμετώπιση όσων τους αντιστέκονταν .
Την τύχη της Κορίνθου είχε ακριβώς την ίδια χρονιά και η Καρχηδόνα ενώ πλήθος άλλων ελληνικών πόλεων καταστράφηκαν και κατεδαφίστηκαν επίσης όπως , η Θήβα, η Δήλος, τα Μέγαρα, η Χαλκίδα, η Αλαία και η Λάρυμνα.
Η δε Κόρινθος αποτελούσε και την τελευταία εστία αντίστασης γι’αυτό και τιμωρήθηκε παραδειγματικά.
Δεύτερον , η υπεροπτική στάση των Κορινθίων οι οποίοι θεωρούσαν τους Ρωμαίους υποδεέστερους κάνοντας το λάθος να υποτιμήσουν την στρατιωτική τους δύναμη.
Κατά τον Στράβωνα αντιμετώπιζαν τους Ρωμαίους υπεροπτικά και με ιδιαίτερη ασέβεια φθάνοντας στο σημείο να περιλούζουν τους Ρωμαίους πρέσβεις με ακαθαρσίες όταν αυτοί περνούσαν έξω από τα σπίτια τους.
Εδώ πρέπει να λάβουμε σοβαρά υπόψη ότι οι πρέσβεις ήταν ιερά πρόσωπα και η άσχημη , προκλητική και ασεβής αντιμετώπιση τους θεωρούνταν ύβρις και κατάπτυστη πράξη.
Τρίτον, ο εμπορικός ανταγωνισμός .
Η Κόρινθος παρά το γεγονός ότι δεν ήταν η πάλαι ποτέ κυρίαρχη οικονομική δύναμη του αρχαίου κόσμου εν τούτοις ήταν πανίσχυρη σε εμπορικό και οικονομικό επίπεδο όντας μια πόλη δυο θαλασσών και μεγάλων οικονομικών ερεισμάτων στην δυτική μεσόγειο και Αδριατική.
Στην βάση αυτή αποτελούσε ισχυρό ανταγωνιστή της Ρώμης και ως εκ τούτου μεγάλο κίνδυνο για τα συμφέροντα μιας ανερχόμενης δύναμης που ήθελε να μετατρέψει, όπως και τελικά το έκανε, την Μεσόγειο σε θάλασσα της , Mare Nostrum.
Η παγίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας στο χώρο της Μεσογείου περνούσε μέσα από την απόλυτη κυριαρχία σε εμπορικό και οικονομικό επίπεδο πέρα του στρατιωτικού που διαμόρφωνε σταδιακά μια αυτοκρατορία, γι’αυτό Κόρινθος και Καρχηδόνα είχαν την ίδια τύχη την ίδια χρονιά.
Τέταρτον , το παρελθόν.
Όπως είναι γνωστό η καταγωγή των Ρωμαίων είναι από την Τροία οπότε στην ιστορική τους συνείδηση έβλεπαν τους Αχαιούς ως αυτούς που κατέστρεψαν την γενέθλια πόλη τους και οδήγησαν τους προγόνους τους στην εξορία.
Αχαιοί υπό τον Αγαμέμνονα άλωσαν την Τροία, Αχαιοί με την συμπολιτεία αποτελούν την τελευταία άμυνα των ελλήνων με την Κόρινθο σημειολογικά να αποτελεί το τελευταίο οχυρό για την κατάκτηση της Ελλάδος.
Η ώρα της εκδίκησης , η ώρα της ανταπόδοσης είχε έρθει με την Κόρινθο να αποτελεί έπαθλο εκδίκησης και ιστορική αναγκαιότητα κάλυψης χρεών που είχαν δημιουργηθεί στο παρελθόν.
Εξάλλου οι Ρωμαίοι δεν πείραξαν καθόλου την Τενέα πόλη όμορη της Κορίνθου, που βρίσκονταν χωροταξικά στο σημερινό χωριό Χιλιομόδι και αυτό διότι όπως και οι Ρωμαίοι οι Τενεάτες κατάγονταν από την Τροία, επιβεβαιώνοντας έτσι ότι η καταστροφική τους μανία είχε και ιστορικό υπόβαθρο.
Σε ότι αφορά το δεύτερο ερώτημα , εάν πράγματι υπήρξε πλήρη ερήμωση της Κορίνθου μετά την καταστροφή και λεηλασία της πόλης από τις λεγεώνες του Μόμμιου νεότεροι ερευνητές βασιζόμενοι τόσο σε αρχαιολογικά ευρήματα όσο και σε γραμματειακές πηγές, όπως ο Wiseman το 1979 , δίνουν άλλη διάσταση από αυτή που είχε διαχρονικά εμπεδωθεί.
Η νέα οπτική θεώρει ότι οι αρχαίοι συγγραφείς (Κικέρων , Στράβων,Παυσανίας,Πολύβιος) υπερβάλλουν ως προς το μέγεθος της καταστροφής .
Καταστροφή υπήρξε, λεηλασία επίσης, σφαγιασμός και πώληση των κατοίκων ως δούλων δεν αμφισβητείται από κανέναν, η αφαίρεση έργων τέχνης και η μεταφορά πολλών εξ αυτών στην Ρώμη έχει ιστορικά αποδειχθεί, εκείνο που αμφισβητείται είναι η πλήρη ερήμωση της .
Υπάρχει πιθανότητα οι αρχαίοι συγγραφείς να υπερβάλλουν ;
Έχοντας στο μυαλό μας ότι η Κόρινθος ήταν στα μάτια όλων των αρχαίων η πλουσιότερη και πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της αρχαιότητας η όποια καταστροφή και λεηλασία της πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι θα αποτελούσε ιδιαίτερο σημείο αναφοράς με περιγραφές που θα έδιναν την εικόνα ενός τραγικού γεγονότος.
Η υπερβολή δεν μπορεί να αποφευχθεί όταν ομιλούμαι για την καταστροφή μιας πόλης έμβλημα πλούτου και ευημερίας για μια πόλη υψηλού πολιτισμικού επιπέδου.
Αμέσως μετά την καταστροφή της οι Ρωμαίοι την κηρύσσουν δημόσια γη και απαγορεύουν την ανοικοδόμηση της .
Αυτή η διάσταση αποτελεί τεκμήριο της πραγματικότητας που βίωσε η πάλαι ποτέ Αφνειός πόλη για περίπου ένα αιώνα.
Το πιο πιθανό είναι η πόλη να υπέστη τεράστιες σε μέγεθος καταστροφής ανεπανόρθωτες ζημίες πλην όμως η ζωή δεν έσβησε εντελώς.
Δεν σφαγιάστηκαν όλοι, ούτε όλοι πουλήθηκαν ως σκλάβοι, εξάλλου όπως έδειξε η πολιτική πρακτική της Τενέας που διαφοροποιήθηκε από την πρωτεύουσα της σε ότι αφορά την αντιμετώπιση των Ρωμαίων πρέπει να θεωρείτε σίγουρο ότι θα υπήρχαν κάτοικοι φίλα προσκείμενοι στους Ρωμαίους όπως και κάτοικοι που επανήλθαν μετά την καταστροφή και συνέχισαν την ζωή τους με τα όποια μέσα διέθεταν.
Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι ορισμένοι κάτοικοι επέστρεψαν και η παραγωγή κυρίως κεραμικών συνεχίστηκε όπως συνεχίστηκε και η εμπορική δραστηριότητα σε χαμηλότερα βεβαίως επίπεδα.
Σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορούμε να μιλούμε για πόλη.
Για οικισμό και για διάσπαρτους κατοίκους ίσως, όπως έξαλλου έδειξε και ο Ναός του Απόλλωνα που παραμένει ως τις μέρες μας ενδέχεται κατοικίες και βιοτεχνίες να ξέφυγαν της πλήρους καταστροφής και λεηλασίας.
Το σίγουρο είναι ότι η Αφνειός πόλη μετά το 146 πχ και για περίπου ένα αιώνα έπαψε να αποτελεί πόλη ως πολιτική οντότητα δηλαδή πόλη με οργανωμένη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή.
Υπό αυτή την έννοια η πόλη ερήμωσε μέχρι το 44 πχ, για 102 χρόνια, μέχρι που ο Ιούλιος Καίσαρας προχώρησε στην επανίδρυση της ως πόλη με πολιτική και διοικητική δομή.
Ανεξάρτητα των ευρημάτων και των γραμματειακών πηγών στο υποσυνείδητο όλων, εκείνο που έμεινε είναι ότι από την λάμψη και το φως της ευημερίας και του απόλυτου πλούτου για 102 χρόνια περάσαμε στο σκοτάδι και την ερημιά της απόλυτης καταστροφής.
Διότι απόλυτη καταστροφή είναι όταν μια πόλη μετατρέπεται σε οικισμό, απόλυτη καταστροφή και ερημιά είναι όταν ο πλούτος λεηλατείται και η λάμψη χάνεται.
Μια επιπλέον απόδειξη της πλήρους καταστροφής και λεηλασίας από την μια πλευρά και της απαγόρευσης ανοικοδόμησης από την άλλη, αποτελεί και το γεγονός της εκτεταμένης σύλησης των τάφων, δηλαδή ότι είχε ξεφύγει από την ισοπέδωση, κατά την διάρκεια της επανίδρυσης της ως ρωμαϊκής πλέον επαρχίας το 44 πχ με το όνομα : Colonia Laus Julia Corinthiensis.
Η επανίδρυση της Κορίνθου στα πλαίσια συγκεκριμένης στρατηγικής των Ρωμαίων για το έλεγχο του εμπoρίου στην Δυτική Μεσόγειο και Αδριατική (μαζί με την Κόρινθο είχαμε την επανίδρυση της Καρχηδόνας και της Ζάρας στη Κροατία) έδειξε όπως και στην περίπτωση της Καρχηδόνας, ότι η καταστροφή της ήταν λάθος από την πλευρά των Ρωμαίων .
Με την επανίδρυση η πόλη των δυο θαλασσών κατέστει κέντρο εμπορίου και σύντομα απέκτησε πλούτη και αίγλη με συνακόλουθο την προσέλκυση νέων κατοίκων διαμορφώνοντας συνθήκες κοσμοπολίτικου χαρακτήρα .
Η νέα ακμή της ήταν τέτοιας μορφής που συναγωνίζονταν ευθέως της Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, ενώ συνειρμικά ο χαρακτηρισμός Αφνειός που είχε δοθεί από τον Όμηρο σιγά-σιγά λόγω και του διεθνή της ρόλου ως διαμετακομιστικού κέντρου επανήλθε στα πλαίσια αυτή την φορά μιας αυτοκρατορίας όπως ήταν η ρωμαϊκή ενώ κραταιά παρέμεινε και στα χρόνια της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ως πρωτεύουσα του Ελλαδικού Θέματος.
Η θέση της (στρατηγική και γεωγραφική), η εύφορη γη της καθώς και η ιστορική της διαδρομή από την 5η χιλιετία πχ δείχνει ότι όποτε η πόλη αυτή χρησιμοποιήθηκε με οργανωμένο τρόπο (πολιτικό , οικονομικό , πολιτιστικό ) μετατρέπονταν σε πόλη έμβλημα, σε πόλη πλούτου , ευημερίας, επιρροής , κύρους και πολιτιστικής αίγλης.
Το τελευταίο κάλλιστα μπορεί να τεθεί και ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές διότι το παρελθόν πάντα διδάσκει πόσο μάλλον όταν επαναλαμβανόμενες στην διάρκεια των χιλιετιών συνθήκες ευημερίας και πλούτου δείχνουν τον τόπο αλλά και τον τρόπο που μπορεί κάτι μεγάλο και σπουδαίο να επιτευχτεί.
ΛΕΚΚΑΣ ΣΑΡΑΝΤΟΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ
Comments