«Μια φορά κι ένα καιρό…» , η φράση αυτή μάλλον κρύβει μια μαγεία μέσα της αν σκεφτείς πως τοοοσα χρόνια στο άκουσμα της καθηλώνει μικρούς αλλά και … μεγαλύτερους.
Και σε ποιόν δεν αρέσουν τα παραμύθια άλλωστε ; Πόσο μάλλον όταν τα ακούς από μια τρανή παραμυθού . Την Μαρία Παπανικολάου. Εκατοντάδες παιδιά της Κορινθίας έχουν ταξιδέψει νοερά με τις αφηγήσεις της . Και αν εσείς έχετε να ακούσετε παραμύθι από την εποχή που σας έλεγε η γιαγιά σας , τότε μάλλον ήρθε ο καιρός να ακούσετε και από μια επαγγελματία … storyteller !

Επιμέλεια συνέντευξης : Νάνσυ Γιαννιδάκη

Κυρία Παπανικολάου θα ξεκινήσω την συνέντευξή μας με έναν πολύ αγαπημένο μου στίχο της Μαριανίνας Κριεζή «Φτιάξε καρδιά μου το δικό σου παραμύθι , γιατί χανόμαστε» … τι σημαίνει αυτό για εσάς;

Το λαϊκό παραδοσιακό παραμύθι έρχεται από πολύ μακριά, από τις απαρχές του κόσμου. Οι παραμυθάδες λοιπόν λένε πως το παραμύθι ήταν ο τρόπος που διάλεξε ο άνθρωπος για να ησυχάσει τους φόβους του και τις ανησυχίες του για τα αναπάντεχα και δύσκολα γεγονότα της ζωής. Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως για να μη «χαθεί» ο άνθρωπος, να μη χαθούν οι εμπειρίες του, οι γνώσεις, οι σκέψεις και τα συναισθήματά του έφτιαξε ιστορίες, έφτιαξε παραμύθια και εκεί μέσα έβαλε όλο τον πλούτο της καρδιάς του και της ψυχής του. Το καλό και το κακό, το δίκαιο και το άδικο, τη χαρά και τη λύπη.  Από αυτά τα υλικά είναι φτιαγμένο το παραμύθι και αυτό το κάνει να υπάρχει όσο υπάρχει ο άνθρωπος. Η ανάγκη να ζούμε μέσα σε μια ιστορία είναι πανανθρώπινη. Μακάρι ο καθένας από μας να βρει το παραμύθι που θα είναι για αυτόν ακριβώς αυτό που λέει η λέξη παραμύθι = παραμυθία δηλαδή παρηγοριά και απάγκιο για τις δικές του δύσκολες στιγμές.

Πως μπορεί να γίνει κάποιος παραμυθάς; Τι χρειάζεται;

Είναι μια ερώτηση που μου κάνουν πολύ συχνά. Νομίζω ότι όσο περνάει ο καιρός τόσο πιο λίγα νομίζω ότι λέω κάθε φορά! Χρειάζεται να ακούει. Να του αρέσει να ακούει δηλαδή όλους τους ανθρώπους, το μακρύ και το κοντό τους, τις ιστορίες τους να ακούει και να μαζεύει και όταν έρθει η ώρα να πει να αρχίσει να μοιράζει όσα άκουσε.

Σε πρακτικό επίπεδο τώρα ότι ζητήσει μπορεί να το βρει κάποιος σε ένα καλό δάσκαλο και δόξα τω θεώ υπάρχουν αρκετοί και στην Ελλάδα που σου μαθαίνουν την τέχνη… για αρχή! Τα υπόλοιπα είναι δικά σου.

Τα τελευταία χρόνια ζείτε με την οικογένεια σας στη Νεμέα έναν τόπο “ντυμένο” με πολλούς μύθους και ιστορίες …  πόσο σας έχει επηρεάσει αυτό στα παραμύθια που επιλέγετε να πείτε;

Αρχαίες Κλεωνές

Ήμουν επηρεασμένη πολύ πριν έρθω εδώ (γέλια). Ακούω και λέω ιστορίες από πολύ μικρή …και η Νεμέα όπως και όλη η Ελλάδα έχει πράγματι υπέροχους μύθους, θρύλους και παραμύθια. Η αλήθεια είναι πως ζώντας στον μεγαλύτερο αμπελοοινικό κάμπο των Βαλκανίων δεν θα μπορούσα να μείνω ασυγκίνητη από τις ιστορίες του αμπελιού. Σε αυτό ναι, με επηρέασε πολύ. Για αυτό και άρχισα να σκέφτομαι πολύ τους μύθους του θεού Διόνυσου, που αργότερα έκανα βιβλίο. Αλλά και οι άθλοι του Ηρακλή και η ιστορία των Νέμεων Αγώνων, αλλά και κάποιες υπέροχες ιστορίες της εποχής της Επανάστασης του ’21 μπήκαν στο ρεπερτόριό μου. Πως θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά. Ψάχνω πολύ να βρω ιστορίες του τόπου.
Εδώ μένω, εδώ δραστηριοποιούμαι.

Ευτυχώς με το που ήρθα το 2013 έκανα μια πολύ όμορφη συνεργασία με το Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου και είχα την ευκαιρία να πω κάποιες παραλλαγές παραμυθιών από την ορεινή Κορινθία από μια λαογραφική καταγραφή των ανθρώπων του μουσείου που υπάρχει και σε βιβλίο, μοναδική εμπειρία.

Παρακολουθώντας τα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου μας , διαπιστώνω με χαρά πρέπει να πω , ότι έχετε αφηγηθεί παραμύθια σε πολλά μικρά αλλά και μεγαλύτερα παιδιά της Κορινθίας από άκρη σε άκρη που λέμε … πως θα αξιολογούσατε την μέχρι τώρα σχέση πομπού(εσείς) – δέκτη(κοινό); 

Ασχολούμαι με την αφήγηση κάνοντας παραστάσεις και λέγοντας ιστορίες σε ενήλικο κοινό και παιδιά από το 2003-4. Όταν ήρθα στην Κορινθία ήρθα και είπα είμαι παραμυθού! Θέλω να πω παραμύθια και ιστορίες. Η αλήθεια είναι πως ήταν κάτι σχετικά άγνωστο, αν και το Λαογραφικό Μουσείο είχε προσκαλέσει νωρίτερα και την Αγνή τη Στρουμπούλη και το Στέλιο τον Πελασγό. Πιστεύω πως στάθηκα τυχερή γιατί πραγματικά πολύ γρήγορα δημιουργήθηκε μια σχέση εμπιστοσύνης με σημαντικούς φορείς, όπως το Λαογραφικό και το ΚΕΠΑΠ. Είδαν τη δουλειά μου, με εμπιστεύτηκαν και από τότε δεν έχει σταματήσει η συνεργασία μας. Το κοινό με έχει δεχτεί με πολύ αγάπη. Ειδικά τα παιδιά, ακόμα με σταματούν στο δρόμο παιδιά που είχαν δει προγράμματά μου το 2013, το 2014 και τώρα πια είναι στο γυμνάσιο. Είναι ευλογία. Όχι ότι δεν υπήρχαν δυσκολίες αλλά δεν τις μετρώ.

Άλλωστε η αφήγηση είναι η πιο φτωχή πλούσια τέχνη θέλει κάποιον να μιλά και ένα ζευγάρι αυτιά να τον ακούνε. Οι Κορίνθιοι μου έδωσαν πολλές ευκαιρίες για να τους πω τα παραμύθια μου. Με τιμά πάρα πολύ αυτό. Είμαι ευγνώμων.

Στο Λαογραφικό Μουσείο Κορίνθου

Θα κάνω μια ξεχωριστή αναφορά στην συνεργασία που έχετε με το ΚΕΠΑΠ δήμου Κορινθίων και στα εκπαιδευτικά προγράμματα για παιδιά που υλοποιούνται συχνά στην Δημοτική Πινακοθήκη . Πόσο σημαντικό είναι αυτό για μια πόλη και τους ανθρώπους της ;

Και στην Πινακοθήκη και στην Βιβλιοθήκη. Πιο συχνά στην βιβλιοθήκη για να είμαι ειλικρινής. Η δουλειά που γίνεται εκεί από τους ανθρώπους του ΚΕΠΑΠ στηρίζεται στην μεγάλη αγάπη τους για τον τοπικό πολιτισμό. Η Τόνια Τζαναβάρα η έφορος της Πινακοθήκης και υπεύθυνη πολιτισμού, η Μαρία Λύρα της βιβλιοθήκης, η Ράνια Σαζακλή, η Φάλια Παπαγιαννοπούλου (συγγνώμη αν ξεχνώ κάποιον)…συνεργαζόμαστε 6 χρόνια τώρα. Είναι άνθρωποι που πέρα και πάνω από όλα επιθυμούν να δώσουν ό,τι παραπάνω μπορούν για τον τόπο τους. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα που γίνονται κάθε χρόνο, χειμώνα αλλά και καλοκαίρι δημιουργούν στα παιδιά μοναδικούς δεσμούς με την πόλη τους, προσφέρουν εκπαιδευτικές δραστηριότητες και γνώση και τους δίνουν την δυνατότητα να γνωρίσουν τον πολιτισμό μέσα από τα μάτια των ανθρώπων που με τόσο μεράκι και αγάπη δημιουργούν αυτά τα προγράμματα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό και νομίζω ότι χρόνο με το χρόνο οι Κορίνθιοι εκτιμούν όλο και περισσότερο την πραγματικά σημαντική δουλειά που γίνεται. Ας μην ξεχνάμε πως σε κάθε πρόγραμμα συμμετέχουν πια εκατοντάδες μαθητές της Κορίνθου.

Είναι χαρά και τιμή μου να συμμετέχω και εγώ σε κάποια από αυτά τα προγράμματα του ΚΕΠΑΠ, όπου με έχουν χρειαστεί. Πρέπει η τοπική κοινωνία να στηρίξει δυναμικά αυτές τις πρωτοβουλίες.

Αυτό το ΠΣΚ (21 -23/4)  πραγματοποιούνται εκδηλώσεις από το Πολιτιστικό Κέντρο Κορίνθου στο πλαίσιο της 8^ης Γιορτής Παιδικού Βιβλίου (Δείτε ΕΔΩ) .  Θα έχουμε την χαρά να σας ακούσουμε σε ένα παραμύθι από την Λετονία με πρωταγωνιστεί έναν «μαχητικό ψαρά» αν δεν κάνω λάθος …

Ναι είναι η τρίτη χρονιά που συμμετέχω και πραγματικά χαίρομαι πάρα πολύ. Η Γιορτή Παιδικού βιβλίου είναι πλέον ένας σημαντικός θεσμός για την Κόρινθο. Η διοργάνωσή της είναι πολύ σπουδαία υπόθεση και εδώ πρέπει να δώσουμε τα εύσημα στο ΚΕΠΑΠ και τη Δημοτική Βιβλιοθήκη που κάθε χρόνο διοργανώνουν μια γιορτή παιδικού βιβλίου που θα ζήλευε ο καθένας και που γεμίζει ασφυκτικά κάθε χρόνο με μικρούς και μεγάλους το θέατρο «Θωμάς Θωμαϊδης»!

Φέτος τιμώμενη χώρα είναι η Λετονία. Άλλη μια χώρα της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Πέρσι ήταν η Ρωσία. Θα πω το παραδοσιακό παραμύθι της Λετονίας «Ο μαχητικός ψαράς» και θα είναι ένα μέρος της μεγάλης γιορτής. Στην ίδια γιορτή συμμετέχει η Παιδική Χορωδία με την καθοδήγηση της μοναδικής Φάλιας Παπαγιαννοπούλου, η Ντίνα η Ξύδη που πάντα επιμελείται ένα βίντεο για την τιμώμενη χώρα, μουσική θα παίξει η Μπαντίνα του ΚΕΠΑΠ, θα παραβρεθούν η συγγραφέας Μαρία Παπαγιάννη και η εικονογράφος Έφη Λαδά ενώ για άλλη μια χρονιά την γιορτή θα παρουσιάσει ο …Χανς Κρίστιαν Άντερσεν!!!

Παγκόσμια ημέρα Παιδικού Βιβλίου 2017

Και μιας και μιλήσαμε για παιδικό βιβλίο … Πληροφορήθηκα πως είναι στα σκαριά το δεύτερο βιβλίο σας που και αυτό είναι εμπνευσμένο από την μυθολογία. Πείτε μας λίγα λόγια γι΄αυτό.

Είναι αλήθεια. Βασικά είναι μια σειρά βιβλίων με αρχαιοελληνικούς μύθους που αν θέλετε αιτιολογούν την ύπαρξη στη γη κάποιων σημαντικών και αρχαίων καλλιεργειών. Το πρώτο μου βιβλίο ήταν «Η απίστευτη ιστορία του θεού Διόνυσου. Πως ήρθε το αμπέλι στη γη» και εκεί καταπιανόμουν με το μύθο του Διόνυσου ως του θεού του κρασιού και της καλλιέργειας της αμπέλου. Στο δεύτερο βιβλίο μου αναπλάθω τη μάχη Αθηνάς και Ποσειδώνα για το όνομα της Αθήνας ως αιτιολογική αναφορά για το «Πως ήρθε η ελιά στη γη» και πως ξεκίνησε η καλλιέργειά των ελαιόδεντρων.

Το τρίτο είναι για τη θεά Δήμητρα και τα σιτηρά και πάει λέγοντας.

Εχω γράψει επίσης και ένα παραμύθι και συζητώ για την έκδοσή του. Θα δείξει η συνέχεια.

Κυρία Παπανικολάου , πιστεύετε πως τα παραμύθια πρέπει να έχουν όλα happy end ; Τα παιδιά δέχονται ένα μη προσδοκώμενο τέλος;

Τα λαϊκά παραδοσιακά παραμύθια με τα οποία εγώ ασχολούμαι περισσότερο οφείλουν να ακολουθήσουν τη βασική τους δομή. Το καλό τέλος ως κατάληξη του ήρωα ή της ηρωϊδας μετά από μια σειρά περιπέτειες και δυσκολίες έχει και δομική χρησιμότητα αλλά και ουσιαστική. Το παραμύθι ακολουθεί κάποιους βασικούς κανόνες: Μια φορά και έναν καιρό (δεν μας λέει πότε… δεν υπάρχει συγκεκριμένος χρόνος) ήταν ένα αγόρι (ο ήρωας δεν έχει όνομα) που …(περνάει μια σειρά από δοκιμασίες) ώσπου …(με βοήθεια μαγικών βοηθών και με τη δύναμή του καταφέρνει να λύσει τα προβλήματά του) και έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα. Το «μια φορά και έναν καιρό» εισάγει τον ακροατή σε ένα κόσμο που πολλοί μελετητές συνδέουν με ον συμβολικό κόσμο του ονείρου (Καρλ Γιουνγκ). Εκεί ο ακροατής θα συνδεθεί με τον ήρωα ακολουθώντας τον μέχρι το τέλος. Οι ψυχικές διακυμάνσεις και οι εναλλαγές είναι τέτοιες που συχνά κάνουν τον ακροατή να ταυτίζεται με τον ήρωα: πάσχει, αγωνιά, λυπάται και χαίρεται μαζί του. Το «και ζήσανε αυτοί καλά» οφείλει να επαναφέρει τον ακροατή στην πραγματικότητα και να τον εντάξει ομαλά στο τώρα. Όλα έχουν ένα λόγο για να είναι εκεί. Αυτό δεν σημαίνει ότι το τέλος είναι πάντα το προσδοκώμενο. Οι ανατροπές είναι μέσα στο παιχνίδι του παραμυθιού. Σε κάθε περίπτωση όμως είναι ένα τέλος που δίνει μια λύση που ευχαριστεί τελικά τον ακροατή. Αυτό δεν ισχύει για τα παιδιά αλλά για όλους τους ακροατές. Άλλωστε τα παραμύθια δεν λέγονταν σε παιδιά αλλά σε ενήλικες. Γι αυτό και είναι και ιδιαίτερα σκληρά. Δεν προορίζονταν για παιδιά. Πολύ αργότερα τον 19^ο αιώνα με την καταγραφή τους από τους Γκρίμ και για λόγους που είναι μεγάλη ιστορία κατέληξαν να λέγονται και σε παιδιά.

Πρόσφατα είδα κάπου ένα σκίτσο που ένας παππούς χάριζε ένα βιβλίο σε ένα παιδάκι. Αυτό το επεξεργαζόταν περίεργα , καθώς δεν το αναγνώριζε. Ο παππούς του λέει « Μπορείς και εδώ να διαβάσεις ιστορίες , χωρίς να πατήσεις κουμπί για να ανοίξει και χωρίς να χρειάζεται να το φορτίσεις».

Ναι κυκλοφορούν διάφορα τέτοια (χαμόγελο). Ακούστε δεν νομίζω ότι κάποιος αυτή τη στιγμή θα έλεγε στον Τομας Εντισον «κοίτα εδώ είναι ένα σπίρτο και ένα κερί μπορείς να αφήσεις στην άκρη τον ηλεκτρικό λαμπτήρα και να ανάψεις το κερί», ακούγεται τουλάχιστον αστείο. Οι εποχές αλλάζουν και ως αποτέλεσμα ατελείωτων αλλαγών είμαστε σε αυτό το σημείο. Τα παιδιά μας ίσως προλάβουν να ζήσουν την τεχνητή νοημοσύνη, νοήμονα ρομποτ και υπολογιστές, που ήδη αλλάζουν τον κόσμο. Η τεχνολογία προχωρά. Αυτή τη στιγμή το ιντερνετ προσφέρει τόση γνώση, που σκέφτομαι τις εποχές που αναζητούσα πληροφορίες σε μια σκοροφαγωμένη εγκυκλοπαίδεια και μου έρχεται να φωνάξω από τη χαρά μου που έχω προσβαση σε αυτή με ένα κλικ και έχω ξεφορτωθεί την παλιά εγκυκλοπαίδεια. Προχωράμε! Είμαστε τυχεροί και ευλογημένοι που με το πάτημα ενός κουμπιου μπορούμε να δούμε και να μιλήσουμε με αγαπημένους μας ανθρώπους στην άλλη ακρη της γης και όχι να περιμένουμε ένα κιτρινισμένο γράμμα μήνες μετά. Απλά θέλουμε λίγο να τιθασεύσουμε τον ενθουσιασμό μας. Προσοχή, σύνεση και ναι αγάπη για το βιβλίο όσο αυτό θα υπάρχει ακόμα στην χάρτινη μορφή του. Κοιτάξτε δούλεψα 23 χρόνια σε εκδοτικούς οίκους, να μην παρεξηγηθώ, λατρεύω το βιβλίο και ακόμα περισσότερο το παιδικό, όμως δεν έχω αυταπάτες.

Τελευταία ερώτηση , τουλάχιστον για αυτή την συνέντευξή μας, που θα ήθελα να είναι μια συμβουλή και ξέρω ότι θα την δώσετε με πολύ αγάπη στους γονείς που με πολύ αγωνία και αγώνα μεγαλώνουν σήμερα τα παιδιά τους αλλά πάντα ανησυχούν αν το κάνουν καλά … και τι θα μπορούσαν να κάνουν καλύτερα …

Όλοι οι γονείς έχουμε τις ίδιες ανησυχίες. Θα έλεγα πως πάση θυσία θα πρέπει πάνω και πέρα από τις αλλαγές, τεχνολογικές και άλλες να βλέπουμε τα παιδιά μας με αγάπη και να αποδεχόμαστε πως είναι άνθρωποι με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Μια εντολή δεν φτάνει για να κάνουμε ένα παιδί τον καλύτερο μαθητή, το πιο ευγενικό παιδί ή το πιο δραστήριο. Κατανόηση και αγάπη και συμπαράσταση χωρίς όμως υπερβολές. Πρέπει και οφείλουν και τα παιδιά να περάσουν δυσκολίες και να δώσουν τις δικές τους μάχες. Είναι υγιές.

Επίσης, να προσπαθούμε να μη χαθεί ο λόγος μέσα στην οικογένεια. Να μιλάμε, να συζητάμε, να λέμε ιστορίες από τα παιδικά μας χρόνια. Να μη χαθεί η αλυσίδα, η συνέχεια. Ο λόγος κρατά τη σχέση και τη δυναμώνει. Κανένα υλικό αγαθό δεν αντικαθιστά την καθημερινή συζήτηση με τα παιδιά μας. Εν αρχή είναι ο λόγος…και πάντα θα είναι.

Αφήγηση παραμυθιού στο Κεφαλάρι