Γουόλτ Ντίσνεϊ: Ο «σκοτεινός βασιλιάς» ενός θαυμαστού κόσμου

της Μαριάνθης Πελεβάνη

Το ημερολόγιο έδειχνε 16 Οκτωβρίου 1923. Σ’ ένα γκαράζ στην Καλιφόρνια, ο Walt Disney (5 Δεκεμβρίου 1901 – 15 Δεκεμβρίου 1966) ιδρύει την κινηματογραφική εταιρεία «Disney» και ξεκινά το στούντιο Disney Brothers Cartoon. Έτσι, αρχίζει η θρυλική πορεία των κινουμένων σχεδίων που κυριαρχούν έως και σήμερα στον κόσμο της φαντασίας, του παραμυθιού και του θεάματος σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Η Walt Disney Company από τότε είναι ο μεγαλύτερος όμιλος μέσων ενημέρωσης στον κόσμο από πλευράς εσόδων, που ξεπερνούν τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια, και η Walt Disney Pictures είναι σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα και πιο γνωστά στούντιο ταινιών στο Χόλιγουντ. Η Disney κατέχει, επίσης, και λειτουργεί το ABC (πασίγνωστο και μεγάλο τηλεοπτικό κανάλι στις ΗΠΑ) όπως επίσης και το καλωδιακό αθλητικό κανάλι ESPN. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτός από την μεγάλη της επέκταση και καταξίωση στον τηλεοπτικό χώρο η Disney κατέχει και άδειες σε 14 θεματικά πάρκα σε όλον τον κόσμο.

Ο δε Γουόλτ Ντίσνεϊ ως παραγωγός ταινιών, κατέχει ρεκόρ για τα περισσότερα Βραβεία Ακαδημίας που απέσπασε ποτέ ένα άτομο, έχοντας κερδίσει συνολικά 26 Όσκαρ από 59 υποψηφιότητες. Κέρδισε τρεις Χρυσές Σφαίρες, δύο εκ των οποίων στην κατηγορία Σπουδαίο Επίτευγμα και ένα Βραβείο Έμμυ, μεταξύ άλλων τιμών. Αρκετές από τις ταινίες του συμπεριλαμβάνονται στο Εθνικό Μητρώο Κινηματογράφου της Βιβλιοθήκης του Κογκρέσου.

Ο Γουόλτ Ντίσνεϊ, ο κορυφαίος παραμυθάς

Ο Γουόλτ Ντίσνεϊ, το τελευταίο αγόρι μιας πολύτεκνης οικογένειας, γεννήθηκε στο Σικάγο στις 5 Δεκεμβρίου 1901. Στην παιδική του ηλικία πουλούσε εφημερίδες στο επαρχιακό πρακτορείο διανομής του πατέρα του, στο Κάνσας. Μεγαλώνοντας δοκιμάστηκε σε μια σειρά επαγγελμάτων. Στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε ως οδηγός ασθενοφόρου και το 1920 πήρε την απόφαση που θα άλλαζε ριζικά τη ζωή του γράφοντας τη δική του, γεμάτη επιτυχίες, ιστορία στον κινηματογράφο.

Ξεκίνησε την επαγγελματική του καριέρα στον χώρο των κινουμένων σχεδίων κερδίζοντας 40 δολάρια την εβδομάδα. Έναν χρόνο αργότερα, δανειζόμενος ένα κεφάλαιο, ιδρύει την πρώτη δική του εταιρεία παραγωγής κινουμένων σχεδίων, τη Laugh-Ο-gram. Το 1923 μετακομίζει στο Λος Άντζελες και στήνει το δικό του στούντιο σ’ ένα γκαράζ. Εκεί εμπνέεται και σχεδιάζει τους πρώτους ήρωές του. Ο Όσβαλντ, ο Τυχερός Λαγός, είναι ο πρώτος επιτυχημένος χαρακτήρας του. Έπειτα από 26 ταινίες, η τύχη φαίνεται να εγκατέλειψε τον λαγό και μαζί με αυτόν και τον δαιμόνιο και πάντα ανήσυχο Γουόλτ. Μπροστά στη διαφαινόμενη καταστροφή ο Ντίσνεϊ δεν δίστασε να παραχωρήσει τα δικαιώματα του λαγού στον Γουόλτερ Μιντζ και να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του στη δημιουργία ενός νέου ήρωα. Ήξερε ήδη ότι ο χώρος της σόουμπιζ ήταν αδηφάγος και δεν συγχωρούσε καμία ολιγωρία. Έτσι ο Ντίσνεϊ επανήλθε στον κόσμο του θεάματος με έναν νέο ήρωα, αυτή τη φορά με έναν ανθρωπόμορφο ποντικό, που έμελλε να γίνει η πιο γνωστή και οικεία φιγούρα στον κόσμο σε μικρούς και μεγάλους. Ο θρυλικός Μίκυ Μάους. Η μεγάλη επιτυχία αυτή τη φορά θα είχε μακρύ δρόμο να διανύσει, έναν δρόμο που συνεχίζει ώς τις μέρες μας.

Ο Μίκυ, ο Ντόναλντ, ο Γκούφι και οι άλλοι ήρωες

Ο Μίκυ αποδείχτηκε ο πιο διαχρονικός ήρωας του Ντίσνεϊ, αφού ακόμα και στις μέρες μας ενθουσιάζει μικρούς αλλά και μεγάλους. Γεννήθηκε το 1928 από τον Γουόλτ Ντίσνεϊ και τον Ουμπ Άιγουερκς. Λέγεται μάλιστα πως ο Ντίσνεϊ συνέλαβε την ιδέα να χρησιμοποιήσει ένα ποντίκι ως πρωταγωνιστή, ταξιδεύοντας από τη Νέα Υόρκη στο Χόλιγουντ μαζί με τη γυναίκα του Λίλιαν.

Ο Μίκυ έχει εμφανιστεί σε περισσότερες από 120 ταινίες, πέντε από τις οποίες είναι μεγάλου μήκους. Το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Μίκυ Μάους έγινε το 1928 στην ταινία «Ατμόπλοιο Γουίλι», διάρκειας επτά λεπτών, που προβλήθηκε στη Νέα Υόρκη στις 18 Νοεμβρίου του 1928 και ήταν η πρώτη ομιλούσα ταινία στην ιστορία του κινηματογράφου. Σ’ αυτήν την ταινία ο Μίκυ υποδυόταν τον καπετάνιο ενός πλοίου. Κέρδισε τρεις υποψηφιότητες και ένα ειδικό Όσκαρ, το οποίο απονεμήθηκε στον δημιουργό του, τον Γουόλτ Ντίσνεϊ.

Ο άλλος πολύ γνωστός και αγαπημένος χαρακτήρας της Ντίσνεϊ είναι ο περίφημος Ντόναλντ Ντακ, το πιο διάσημο παπί που υπήρξε ποτέ. Πρωτοεμφανίστηκε το 1934 και σχεδιάστηκε από τους Αρτ Μπάμπιτ και Ντικ Χουέμερ. Μέχρι το 1995 ο Ντόναλντ έπαιξε σε περισσότερες από 175 ταινίες, διατηρώντας το ρεκόρ συμμετοχών από όλους τους ήρωες του Ντίσνεϊ.

Στην αμερικανική ονομασία «Goofy» η ετυμολογία προέρχεται από το «goof», που σημαίνει ανόητος. Έτσι ο γνωστός σκύλος Γκούφι παρουσιάζεται ως γκαφατζής, χαζούλης και αδέξιος. Στις περισσότερες ταινίες ο Γκούφι είναι στο πλευρό του επιστήθιου φίλου του Μίκυ. Ο Γκούφι σχεδιάστηκε από τον Αρτ Μπάμπιτ.

Η περίφημη και διαχρονική, όπως αποδείχτηκε, Χιονάτη άρχισε να σχεδιάζεται το 1934 για να ολοκληρωθεί τρία χρόνια αργότερα. Η μεγάλη εμπορική επιτυχία αποδείχτηκε αποφασιστικής σημασίας τόσο για τον ίδιο τον Ντίσνεϊ όσο και για την εταιρεία του. Παρά το γεγονός ότι δεν έλειψαν οι επικρίσεις από τον Τύπο, η «Χιονάτη» κέρδισε 8 Όσκαρ, τα οποία απένειμε στον Ντίσνεϊ η Σίρλεϊ Τεμπλ. Το Χόλιγουντ δεν μπορούσε να κρύψει τον θαυμασμό του για τον ταλαντούχο δημιουργό που έλαμπε με την παρουσία του.

Από τη μεριά του ο Ντίσνεϊ συνέχισε απτόητος. Ακολουθεί ο Πινόκιο, που για πολλούς είναι η καλύτερη ταινία του και μια άκρως φιλόδοξη παραγωγή με τίτλο «Φαντασία», όπου γίνεται μια προσπάθεια να εικονογραφηθούν με κινούμενα σχέδια μερικά από τα δημοφιλέστερα μοτίβα της κλασικής μουσικής. Το αποτέλεσμα υπήρξε εντυπωσιακό, ο Ντίσνεϊ με τη «Φαντασία» δημιούργησε το πρώτο βίντεο κλιπ στην ιστορία της μουσικής. Ωστόσο και εδώ δεν έλειψαν οι ισοπεδωτικές επικρίσεις. Ο Σαντούλ ισχυρίστηκε ότι ο Ντίσνεϊ με αυτό το εγχείρημα «ποδοπάτησε τη μουσική με την αλαζονική βαρύτητα και αυτάρκεια των ιπποποτάμων, που τους έντυνε σαν χορεύτριες για να διακωμωδήσουν ένα παλιό ιταλικό μπαλέτο του Πονκιέλι». Το ίδιο επικριτικός και οξύς υπήρξε ο θεωρητικός της μουσικής Ερνεστ Λίνγκρεν όταν έγραφε: «Η μεταχείριση της Ποιμενικής από τον Ντίσνεϊ ήταν τόσο καταστρεπτική για το μουσικό μου αίσθημα, ώστε για καιρό φοβόμουν ότι δεν θα μπορούσα να σβήσω απ’ το μυαλό μου τις εικόνες του και ότι η χαρά που ώς τότε δοκίμαζα όταν άκουγα τον Μπετόβεν θα είχε καταστραφεί για πάντα». Ωστόσο αυτές οι επικρίσεις δεν μπόρεσαν να σκιάσουν την τεράστια επιτυχία που γνώριζε κάθε ταινία του Ντίσνεϊ, ο οποίος στη διάρκεια της ζωής του πρόλαβε να γυρίσει συνολικά 600 ταινίες και να κερδίσει 22 Όσκαρ. Επίσης σπουδαίες ταινίες υπήρξαν οι: «Μπάμπι», «Η Λαίδη και ο αλήτης», «Το βιβλίο της ζούγκλας» και η «Σταχτοπούτα».

Ο γίγαντας…Walt Disney Pictures

Η διάσημη ενεργή και κερδοφόρα Walt Disney Pictures, είναι πλέον ένας γίγαντας στον τομέα της ψυχαγωγίας με τζίρο δεκάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων. Διατηρεί προσωπικό 133.000 υπαλλήλων και εξακολουθεί να καταγράφει σημαντικές επιτυχίες. Η δεκαετία από το 1989 μέχρι το 1999 θεωρείται μια από τις πιο επιτυχημένες στην ιστορία της εταιρείας. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου η Disney δημιούργησε μια σειρά ταινιών που γνώρισαν παγκόσμια επιτυχία.

Οι ταινίες αυτές ήταν οι εξής: «Η Μικρή Γοργόνα» (1989), «Μπερνάρ και Μπιάνκα – Περιπέτειες στην Άκρη της Γης» (1990), «Η Πεντάμορφη και το Τέρας» (1991), «Αλαντίν» (1992), «Ο Βασιλιάς των Λιονταριών» (1994), «Ποκαχόντας» (1995), «Η Παναγία των Παρισίων» (1996), «Ηρακλής: Πέρα από τον μύθο» (1997), «Μουλάν» (1998) και «Ταρζάν» (1999). Ακολούθησαν το «Toy Story» και οι «Πειρατές της Καραϊβικής», η πρώτη ακατάλληλη ταινία (Κ-13) στην ιστορία της Disney. Η εταιρεία από την πρώτη μέρα της λειτουργίας της ώς και σήμερα έχει δημιουργήσει χιλιάδες κινούμενα σχέδια μικρού και μεγάλου μήκους, αλλά πολύ λιγότερες έχουν προβληθεί αυτοτελείς στον κινηματογράφο, ενώ μόνο 44 ταινίες χαρακτηρίστηκαν ως κλασικές (Walt Disney Classics).

Το αμερικανικό όνειρο του Γουόλτ

Στη διάρκεια της μεγάλης του καριέρας στο Χόλιγουντ, που κράτησε 43 χρόνια, αναδείχτηκε κορυφαία φυσιογνωμία της σόουμπιζ. Υπήρξε ο δημιουργός της λαϊκής ψυχαγωγίας και της μαζικής κουλτούρας. Πειραματίστηκε με τις νέες τεχνολογίες, ασχολήθηκε με το κόμικς, που το θεωρούσε ως τον κινηματογράφο των φτωχών, οραματίστηκε και δημιούργησε το πρώτο τεράστιο πάρκο διασκέδασης, ένα μέρος όπου οι μικροί επισκέπτες που θα συνόδευαν οι μεγάλοι θα έβρισκαν αποκλειστικά αναφορές στο σύμπαν του κινηματογραφικού του κόσμου και του αντίστοιχου των κόμικς. Το πάρκο άνοιξε τις πύλες του το 1955 και θα ήταν το πρώτο από μια σειρά ομοειδών που θα ακολουθούσαν σε διάφορα μέρη του κόσμου, τα οποία έγιναν γνωστά με την ονομασία «Ντίσνεϊλαντ».

Πρόκειται ίσως για τον ευφυέστερο εκφραστή του Αμερικανικού Ονείρου, όπως αυτό εκφράζεται μέσα από τις ταινίες που λάτρεψαν σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη.

Ο Ντίσνεϊ πέθανε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1966 σε ηλικία 65 ετών από καρκίνο του πνεύμονα. Τα λεγόμενα περί παγώματος του μέχρι να ανακαλυφθεί θεραπεία είναι αστικός μύθος. Εκτός από αυτόν το μύθο όμως, υπήρξαν πολλές ακόμη φήμες που φαίνεται να είναι αληθινές.

Οι «σκοτεινές πλευρές» και οι «μαύρες αλήθειες»

Μια φήμη που επιμένει λέει πως ο Ντίσνεϊ απαγόρευε στις γυναίκες να προσλαμβάνονται στο στούντιό του, εκτός μόνο από το τμήμα χρωματισμού. Ενδεικτικά περί αυτού, έχει δημοσιοποιηθεί μια επιστολή που έλαβε μια καρτουνίστρια, η Μέρι Φορντ, το 1938, όπου αναφέρονται οι λόγοι απόρριψής της: «Οι γυναίκες δεν κάνουν καμία από τις δημιουργικές δουλειές αναφορικά με την προετοιμασία των κινούμενων σχεδίων για την οθόνη, καθώς αυτή η δουλειά εκτελείται αποκλειστικά από νεαρούς άντρες».

Ο Ντίσνεϊ μάλλον δεν ήθελε να επενδύσει χρόνο και χρήμα στην εκπαίδευση ενός νέου καρτουνίστα για να τον δει μετά να τον εγκαταλείπει για να παντρευτεί και να κάνει παιδιά. Έτσι, η γυναικεία εργασία δεν του έκανε.

Αν πάντως η γυναίκα ήταν εξαιρετικό ταλέντο στο σχέδιο, ο Γουόλτ ήταν πρόθυμος να κάνει μια εξαίρεση, όπως στην περίφημη Μέρι Μπλερ. Στο Τμήμα Μελανιών και Βαφών εξάλλου, εκεί που χρωματίζονταν τα καρτούν δηλαδή, δούλευαν εξάλλου πολλές γυναίκες κάνοντας την κοπιώδη λεπτοδουλειά του επιχρωματισμού των καρέ.

Μάλιστα, σκληρή κριτική στον Γουόλτ Ντίσνεϊ για αντισημιτισμό και σεξισμό άσκησε και η Μέριλ Στριπ σε εκδήλωση που έγινε το 2014 από την Εθνική Ένωση Κριτικών προς τιμήν της Έμα Τόμσον. Η Μέριλ Στριπ κατηγόρησε τον Γουόλτ Ντίσνεϊ για μισογυνισμό, αναφέροντας ότι υπήρξε και μέλος αντισημιτικού λόμπι.

Διάβασε στους προσκεκλημένους επιστολή του, στην οποία ο δημιουργός του Μίκι Μάους ανέφερε ότι «οι γυναίκες δεν κάνουν τη δημιουργική δουλειά που σχετίζεται με την προετοιμασία των καρτούν για τη μεγάλη οθόνη, καθώς αυτή είναι μια δουλειά που πραγματοποιείται εξ ολοκλήρου από νεαρούς άνδρες». Μάλιστα, αναφέρθηκε σε δήλωση του συνεργάτη του Ντίσνεϊ, Γουόλτερ Κίμπαλ, σύμφωνα με την οποία το αφεντικό του «δεν εμπιστευόταν τις γυναίκες και τις γάτες. Φαίνεται ότι ο Ντίσνεϊ δεν συμπαθούσε ιδιαίτερα τις γυναίκες».

Μια από τις «μαύρες» αλήθειες είναι ότι ο Ντίσνεϊ απεχθανόταν τους κομμουνιστές. Μάλιστα σύμφωνα με τα δημοσιεύματα έφτασε στο σημείο να καταδίδει ακόμα και τους έμπιστους υπαλλήλους του στις ομοσπονδιακές αρχές αν υποπτευόταν σχέσεις με τη μαρξιστική ιδεολογία. Ειδικά μετά τη γενικευμένη απεργία του 1941 που λίγο έλειψε να τον φαλιρίσει, κανείς δεν ήταν στο απυρόβλητο.

Ο Ντίσνεϊ υπήρξε από τους πιο πρόθυμους συνεργάτες της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών του Μακάρθι. Επίσης, κατηγορήθηκε για μισογυνισμό και αντισημιτισμό, όπως και για την πρόσκληση στη Λένι Ρίφενσταλ, σκηνοθέτιδα και κινηματογραφίστρια του Χίτλερ, να επισκεφθεί το στούντιό του λίγο μετά τη Νύχτα των Κρυστάλλων.

Στις 24 Οκτωβρίου 1947 καταθέτει ενώπιον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων, καταδεικνύοντας ως κομμουνιστές καλλιτέχνες του Χόλλυγουντ για λογαριασμό του Edgar Hoover. Μυστικός πράκτορας και πληροφοριοδότης του FBI ήδη από το Νοέμβριο του 1940, ο Ντίσνεϊ αποδείχτηκε ακραίος αντισημίτης κι αντικομμουνιστής.

Με τη συνδρομή του αρκετοί καλλιτέχνες μπήκαν στη «μαύρη λίστα» της Επιτροπής και παρακολούθησαν την καριέρα τους να καταστρέφεται. Και μάλιστα το 1950 καταδικάστηκαν δέκα σεναριογράφοι και σκηνοθέτες για προσβολή προς το Κογκρέσο, επειδή τρία χρόνια νωρίτερα είχαν αρνηθεί να εμφανιστούν ενώπιον της Επιτροπής, επικαλούμενοι το συνταγματικό δικαίωμα της ελεύθερης γνώμης.

Τέλος, βαριά είναι η σκιά στο «μαγικό βασίλειο», καθώς μια σειρά από απόπειρες αυτοκτονίας αλλά και περιστατικά αυτοχειρίας υπαλλήλων της Disneyland του Παρισιού, φανερώνουν μια σκοτεινή όψη, την οποία έχει καταγγείλει και η Εθνική Ένωση των Εργατικών Συνδικάτων στη Γαλλία.

Στη Disneyland του Παρισιού, έναν από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης με συνολικά 49 αξιοθέατα και 16 εκατομμύρια επισκέπτες ετησίως, μόνο 2010 είχαν σημειωθεί δυο αυτοκτονίες μαγείρων, μάλιστα ο πρώτος, που είχε καταθέσει δύο προσφυγές εναντίον των προϊσταμένων του για προσβλητική μεταχείριση, έπεσε στις γραμμές του τρένου ενώ επέστρεφε στη δουλειά ύστερα από αναρρωτική άδεια ενώ ο δεύτερος απαγχονίστηκε την ημέρα που επρόκειτο να γυρίσει στην εργασία του, επίσης ύστερα από αναρρωτική άδεια.