By 
Ο «Ερμής», ο «Αρραβώνας» και ο «Γάμος», ο «Ναύτης με το λουλούδι», ο «Φτωχοπρόδρομος», ο «Ταύρος των Εορτών» και η «Μεταθανάτια Αυτοπροσωπογραφία», ο «Μερκούριος Μπούας», και δίπλα σε αυτά τα ασυνήθιστα έργα η Καλυψώ, ο Ηρακλής, η Ευρυδίκη και ο Ορφέας, ο Οδυσσέας, η Θέτιδα και ο Πηλέας, ο Ιάσονας και η Μήδεια και ο Άνθιμος ο Τραλλεύς και ο Ισίδωρος ο Μιλήσιος.
Ο κόσμος του Νίκου Εγγονόπουλου, ένας κόσμος απρόσμενος που ενώνει το μακρινό χθες με το σήμερα, γεμάτος με φανταστικούς ήρωες από τη μυθολογία και τη λογοτεχνία, την Ιστορία και την ποίηση ζωντανεύει μέσα από την αναδρομική έκθεση με περισσότερα από 140 έργα που οργανώνει από τις 9 Μαρτίου έως τις 5 Ιουνίου 2022 το Ίδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη, τιμώντας τη μνήμη του μεγάλου υπερρεαλιστή, τριάντα επτά χρόνια από τον θάνατό του.
«Η τέχνη είναι για να αντιμετωπίσεις την ασυναρτησία της ζωής. Να σου απαλύνει τον βίο, την πορεία προς τον θάνατο».
Πρόκειται για έναν ζωγραφικό κόσμο που δίνει προβάδισμα στη δύναμη μιας υπερρεαλιστικής ζωγραφικής έκφρασης με καθαρά χρώματα και δυνατό σχέδιο. Όλη η συλλογή της οικογένειας Εγγονοπούλου, έργα από δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, επανασυστήνουν στο κοινό τον σπουδαίο υπερρεαλιστή ζωγράφο και ποιητή που υπηρέτησε με ταλέντο τα δύο αυτά είδη του σχεδίου και των χρωμάτων, της γλώσσας και του έμμετρου λόγου.
Εμφύλιος πόλεμος, 1948, λάδι σε καμβά, 52.5×41.5cm, ιδιωτική συλλογή
Ταυτόχρονα με την έκθεση θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Ύψιλον ένα νέο βιβλίο στο οποίο είναι συγκεντρωμένα περίπου εβδομήντα ερωτικά ποιήματα με τίτλο «Φωταψίες του έρωτα», σε ανθολόγηση και εκτενή εισαγωγή του Θανάση Χατζόπουλου. Στην έκδοση συμπεριλαμβάνονται οκτώ έργα του Εγγονόπουλου με διάσημα ερωτικά ζευγάρια, τα οποία ενέπνευσαν το έργο του: «Ηρώ και Λέανδρος», «Οδυσσεύς και Καλυψώ», «Ειδύλλιο». Στο εξώφυλλο, το άγνωστο έργο του «Homme createur, femme inspiratrice» του 1958.
Βαθύτατα πνευματικός άνθρωπος, ο Εγγονόπουλος υπήρξε ένας αληθινός στοχαστής που, όπως λέει η κόρη του Εριέττη Εγγονοπούλου, πίστευε ότι: «Η τέχνη είναι για να αντιμετωπίσεις την ασυναρτησία της ζωής. Να σου απαλύνει τον βίο, την πορεία προς τον θάνατο».
«Πάντα ο πατέρας μου πρέσβευε την απόλυτη ελευθερία και την αυθεντικότητα και έλεγε πάντοτε “είμαι ζωγράφος και ποιητής”, αλλά ο ίδιος ένιωθε πρώτα ζωγράφος. Εξασκούσε τη ζωγραφική τις πρωινές ώρες, με το φως του ήλιου, και την ποίηση το απόγευμα», συνεχίζει.
«Ο ταύρος των εορτών», 1947. Σινική μελάνη σε χαρτί, 30×24. Ιδιωτική συλλογή
Ο ίδιος διάβαζε τα πάντα, ελληνικές και γαλλικές εφημερίδες, είχε ασύλληπτες γνώσεις, κανένας δεν γνώριζε όσο αυτός τη γαλλική ποίηση, όπως έλεγε ο Ελύτης, και «κρατήθηκε μέσα σε μια αδιάλειπτη φτώχεια με την αξιοπρέπεια αληθινού πρίγκιπα. Τους επαίνους τους απόστεργε όσο και τις λοιδορίες.
Κοκκινοπρόσωπος, με φωτεινά μάτια και φωνή εξαιρετικά υποβλητική, φορούσε μόνιμα ένα λεπτό χρυσό αλυσιδάκι στο λαιμό και ένα χοντρό χρυσό δαχτυλίδι στο δείκτη του δεξιού χεριού, που ήταν αδύνατον να μην το παρατηρήσεις είτε όταν σου μιλούσε ‒οπόταν συνόδευε την ομιλία του με μεγάλες ιερατικές χειρονομίες‒ είτε όταν σώπαινε και ακινητούσε με τεντωμένο δάχτυλο, ίδια καθώς στις φιγούρες που ζωγράφιζε και που ακολουθούσαν στα πιο πολλά σημεία τους τα βυζαντινά πρότυπα».
Ο Εγγονόπουλος προετοίμαζε τους καμβάδες του, τους διαχώριζε και ζωγράφιζε με μια βυζαντινή τεχνοτροπία, έχοντας έρθει σε επαφή με την παράδοση και την ουσία της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. «Τη βυζαντινή τέχνη σπούδασα κοντά σε δυο άξιους διδασκάλους. Τον μεγάλο επιστήμονα, τον καθηγητή Αντρέα Ξυγγόπουλο, το υπερεξαίρετο γνώστη της βυζαντινής ζωγραφικής, και τον πασίγνωστο Φώτη Κόντογλου, τον ζωγράφο και τον συγγραφέα, τον άνθρωπο με τη γενναία ψυχή».
«Ο Μερκούριος Μπούας», 1953. Αυγοτέμπερα σε ξύλο 20,5×14. Ιδιωτική συλλογή
«Ο Φτωχοπρόδρομος», 1933. Αυγοτέμπερα σε ξύλο, 31,5×20. Ιδιωτική συλλογή
«Αυτό που κάνει, νομίζω, το έργο του μοναδικό είναι αυτά τα εξαιρετικά χρώματα. Αυτή η καθαρότητα του χρώματος τον κάνει να ξεχωρίζει. Αν δει κάποιος τα χρώματα που χρησιμοποιούσαν οι ζωγράφοι, ακόμα και σύγχρονοί του, εκείνη την εποχή μπορεί να το καταλάβει» λέει η Εριέττη Εγγονοπούλου, είτε βλέπει τα λάδια είτε τις τέμπερές του. Και σήμερα είναι πιο σύγχρονος και πιο προσεγγίσιμος, συμπληρώνει.
Εριέττη Εγγονοπούλου
Γι’ αυτόν τον λόγο θα παραδώσει το αρχείο του Νίκου Εγγονόπουλου, το οποίο περιλαμβάνει την αλληλογραφία του, φωτογραφίες, αποκόμματα, πρώτες εκδόσεις, μεταξοτυπίες, βιβλία που είχαν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες και περιοδικά, στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, με σκοπό να ψηφιοποιηθεί και να είναι ανοιχτό στις επόμενες γενιές.
Η ίδια έχει χρηματοδοτήσει και επιμεληθεί την απαραίτητη δημιουργία ενός από τους λίγους καταλόγους raisonnée Ελλήνων καλλιτεχνών με τα έργα του πατέρα της, μια εργασία που διήρκεσε αρκετά και εκδόθηκε με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του.
«Στον υπερρεαλισμό δεν προσεχώρησα ποτέ. Τον υπερρεαλισμό τον είχα μέσα μου, όπως είχα μέσα μου και το πάθος της ζωγραφικής από την εποχή που γεννήθηκα», έλεγε ο Εγγονόπουλος. Με καταγωγή από παλιά φαναριώτικη οικογένεια που φέρεται εγκατεστημένη στην Κωνσταντινούπολη πριν από τα τέλη του ΙΖ’ αιώνα, «σεμνύνομαι, και το δικαιούμαι άλλωστε να ονομάζω τον εαυτό μου ενίοτε Κωνσταντινουπολίτη».
«Αρραβώνες», 1954. Αυγοτέμπερα σε ξύλο 24,5×20,5. Ιδιωτική συλλογή
Η Κωνσταντινούπολη δεν έχει πλαισιώσει σχεδόν καμία έντονη εικόνα της ζωής του Εγγονόπουλου. «Θυμούμαι όμως πάντα τους υπέροχούς της κήπους με τις μανόλιες», έγραφε στις «Σημειώσεις». Νεαρός, μπαίνει εσωτερικός σε λύκειο στο Παρίσι ‒ ποτέ δεν φοίτησε εκεί στην Ιατρική, όπως γράφεται συνήθως. Όταν αποφοιτά, επιστρέφει στην Αθήνα και πηγαίνει σε νυχτερινό σχολείο για να πάρει το ελληνικό του απολυτήριο, που θεωρούσε απαραίτητο να έχει, και για να υπηρετήσει στον στρατό. Είναι είκοσι πέντε χρονών όταν γράφεται στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και γίνεται μαθητής του Κωνσταντίνου Παρθένη.
«Κοντά στον Παρθένη μελέτησα τη φύση, κοντά του έμαθα τη σημασία του χρώματος και της γραμμής, κοντά του έμαθα τα πάντα όσα γνωρίζω για τη ζωγραφική. Ο Παρθένης με μύησε στην έννοια των αναζητήσεων του Μανέ, στα επιτεύγματα του Σερά, στις κατακτήσεις του Σεζάν, στη δόξα που ονομάζεται Θεοτοκόπουλος».
Κυρίαρχη μορφή μιας ιδιότυπης, προσαρμοσμένης στα ελληνικά δεδομένα, εκδοχής του υπερρεαλισμού, εκπρόσωπος της ονομαζόμενης γενιάς του ’30, συνδυάζει στοιχεία και εικόνες από ένα ευρύ φάσμα της ελληνικής παράδοσης από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή με τρόπο αντισυμβατικό, άλλοτε πικρά ειρωνικό κι άλλοτε χιουμοριστικό.
Πάντα αναφερόταν στην καταλυτική επιρροή που άσκησε στο έργο του η γνωριμία του με τον ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο και ο κατεξοχήν εκπρόσωπος της μεταφυσικής ζωγραφικής Τζόρτζιο ντε Κίρικο.
Η υποδοχή του έργου του ήταν ανάμεικτη. Την περίοδο των Δεκεμβριανών ο Γιώργος Θεοτοκάς σημειώνει στο ημερολόγιό του: «Υπάρχουν ανησυχίες για την τύχη του Εμπειρίκου και του Εγγονόπουλου, που μένουν στην ίδια περιοχή που τη ζώνουν οι μάχες. Ο πρώτος αρνήθηκε να φύγει από το σπίτι του, για να μην εγκαταλείψει τη μητέρα του που δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να μετακινηθεί. Ο δεύτερος μένει κλεισμένος στο ατελιέ του, στο ισόγειο ενός παλαιικού ετοιμόρροπου σπιτιού στην οδό Κυψέλης.
Με κίνδυνο της ζωής του, ο αδερφός του τού πηγαίνει φαΐ. Δεν βγαίνει για να μην εγκαταλείψει το ζωγραφικό του έργο. “Έχω”, όπως έλεγε άλλοτε σαρκαστικά, “την τελειότερη συλλογή των έργων Εγγονόπουλου”. Φυλάει τώρα πεισματικά τους πίνακες που κανείς δεν ήθελε να αγοράσει και που καυχιότανε ότι μονάχα αυτός ήτανε σε θέση να νιώσει την αξία τους».
Οδυσσεύς και Καλυψώ, 1956, Αυγοτέμπερα σε ξύλο, 24,5 x 20,5 εκ., Ιδιωτική συλλογή
Ο Εγγονόπουλος, έλεγε ο Μίλτος Σαχτούρης στον «Χάρτη» το 1988, «ήταν ένας αληθινός αριστοκράτης και τίποτα δεν τον αποτροπίαζε περισσότερο από τον συνηθισμένο μποεμισμό ορισμένων καλλιτεχνών. Ήταν πάντα καθαρός και φροντισμένος, πράγμα δύσκολο, ακατόρθωτο, με τον γλίσχρο μισθό που έπαιρνε τα χρόνια εκείνα ως βοηθός του Πικιώνη στο Πολυτεχνείο.
Και πρέπει να προσθέσω ότι ο Εγγονόπουλος ποτέ δεν πούλησε πίνακά του σε χαμηλή τιμή. Πάντα για τα έργα του ζητούσε υψηλές τιμές, γιατί μόνο αυτός ήξερε από τότε την αξία τους. “Είναι καμωμένα με το αίμα τση καρδίας μου” έλεγε. Κι έτσι, δεν πουλούσε ποτέ ή πολύ σπάνια. “Αν είχα χρήματα, το ατελιέ μου θα έλαμπε από τάξη και καθαριότητα, σαν χειρουργείο”, μου έλεγε συχνά. Αυτό θα το κατάφερε τα τελευταία χρόνια, όταν έγινε καθηγητής. Ήταν όμως πια πολύ κουρασμένος. Χρόνια αδιαφορίας και εμπαιγμού τον είχανε βαθύτατα πληγώσει».
«Ένας Θεός ξέρει τι απαιτητική, τι πολυδάπανη είναι η ζωγραφική επιστήμη. Τον Μαικήνα δεν τον συνήντησα ποτέ. Υπήρξα καλός υπάλληλος κι αυτό μου το επιτρέπουν να το πω τα διάφορα πιστοποιητικά “ικανοποιήσεως” των κατά καιρούς, λίγων ευτυχώς, εργοδοτών μου. Εύκολο να φανταστή κανείς με τι επιεική διάθεση οι διάφοροι εργοδόται είχαν την όρεξη να εξασφαλίσουν “τα προς το ζην” σε υφιστάμενο που είχε τη φήμη του ποιητού, και μάλιστα του “σκανδαλώδους ποιητού”! Ένας-δυο μού εφέρθηκαν και αφάνταστα σκληρά.
Σήμερα, η πείρα μου μού επιτρέπει να το πω, με απόλυτη ευθύνη, πως στον τόπο μας, και μάλιστα στα χρόνια τα δικά μας, η εκτίμησις εκδηλώνεται με αμείλικτη καταδίωξη. Πιστεύω πως, παλαιότερα, τον πνευματικό άνθρωπο η νεο-ελληνική κοινωνία τον περιέβαλλε μόνο μ’ απόλυτη αδιαφορία, δίχως μίσος», έλεγε ο Εγγονόπουλος.
Νίκος Εγγονόπουλος. Γάμος, 1957, Αυγοτέμπερα σε ξύλο, 24,5 x 20 εκ., Ιδιωτική συλλογή.
Πίστευε πώς «πρέπει να ζεις όπως σκέφτεσαι γιατί αν ζήσεις με άλλο τρόπο, θα καταλήξεις να σκέφτεσαι όπως ζεις». Με μια ζωή αφιερωμένη στη ζωγραφική και στην ποίηση που, όπως έλεγε, «τον παρηγορούν και τον διασκεδάζουν», παρ’ όλη την απογοήτευσή του εξακολουθούσε ανελλιπώς να ζωγραφίζει και να γράφει ποιήματα.
«Ο πατέρας μου ταύτισε τη ζωή του με την τέχνη», έχει πει η Εριέττη Εγγονοπούλου. «Με ευφάνταστη ευρηματικότητα, με επινοητική δεξιότητα και λογιότητα, με πνευματική επάρκεια και ψυχικό σθένος υπερέβη συμβατικούς περιορισμούς και δεσμεύσεις, βιώνοντας την ελευθερία που του πρόσφερε η υπερρεαλιστική διαλεκτική».
Ο Νίκος Εγγονόπουλος, άνθρωπος με πλατιά κουλτούρα, συγκαταλέγεται στις μεγάλες πνευματικές μορφές της μεταπολεμικής Ελλάδας. Μέσα από τα χρώματα, τα σύμβολα, τις έννοιες, αυτός ο ευαίσθητος άνθρωπος, ένας άνθρωπος της καθημερινής συνήθειας, ξυπνούσε και περιποιημένος, ξυρισμένος, καθαρός καθόταν στο εργαστήριό του με θέα τη Ακρόπολη για να δουλέψει συστηματικά και παθιασμένα, και κάθε μεσημέρι έτρωγε με την οικογένειά του.
Το έργο του, ένα σύνολο ιδεών, σωμάτων, αντικειμένων, αρχιτεκτονικών και φυσικών στοιχείων που στέκουν άχρονα, οργανωμένα αλλά και αναπάντεχα σε έναν λογικοφανή ιστό, πάντα μα πάντα προκαλεί νέες αναγνώσεις, εντυπώσεις και μνήμες, μακριά από καθετί καταπιεστικό, και πλησιάζει ό,τι πιο ελεύθερο, πρωτοπόρο και σύγχρονο, που το συνδέει με έναν μαγικό τρόπο με το παρόν.
«Ο Ερμής», 1955. Αυγοτέμπερα σε ξύλο 12,5×8,5. Ιδιωτική συλλογή
«Ο ναύτης με το λουλούδι», 1963. Αυγοτέμπερα σε ξύλο 41×30 . Ιδιωτική συλλογή
Νίκος Εγγονόπουλος, Ο Ορφέας του Υπερρεαλισμού
Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών & Μουσικής Β&Μ Θεοχαράκη
Βασιλίσσης Σοφίας 9 & Μέρλιν 1
9/3-19/6
10:00 – 18:00
πηγή: Lifo
Comments