Θα καιγόμαστε και το φθινόπωρο

Άρθρο του Στρατή Ηλιάκη Δημοσιεύτηκε στην εφημ. ΕΠΟΧΗ και στο epohi.gr

Τα επιστημονικά δεδομένα προμηνύουν πως το άμεσο μέλλον στη Μεσόγειο θα είναι περισσότερο άνυδρο, θερμό, με παρατεταμένους καύσωνες και ξηρότερες συνθήκες που ευνοούν το ξέσπασμα mega πυρκαγιών. Βιώνουμε ήδη υψηλότερες θερμοκρασίες για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα και πέρα των καλοκαιρινών μηνών. Το πρώτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου 2024, σε πολλές πόλεις της χώρας το θερμόμετρο άγγιζε τους 30 βαθμούς Κελσίου. Το 2023 ήταν το θερμότερο έτος που έχει καταγραφεί παγκοσμίως και το 2024 πρόκειται να σπάσει αυτό το ρεκόρ, σύμφωνα με την υπηρεσία Copernicus.

Οι νέες κλιματολογικές συνθήκες καθιστούν επείγουσα ανάγκη την αλλαγή του δόγματος δασοπυρόσβεσης που ακολουθείται ανεπιτυχώς έως σήμερα. Οι επενδύσεις κυρίως στην καταστολή και τα εναέρια μέσα δεν αρκούν. Το ανάγλυφο των ορεινών εδαφών της χώρας καθιστά δύσκολη και αναποτελεσματική συχνά την παρέμβαση αεροσκαφών. Η απουσία αντιπυρικών ζωνών και δασολόγων που θα εργάζονται μέσα στο δάσος δημιουργούν περιοχές «απροσπέλαστες», δαιδαλώδεις, επικίνδυνες την κρίσιμη ώρα για τους πυροσβέστες και τους εθελοντές. Το περίφημο δόγμα «εκκενώστε» του επιτελικού κράτους προκαλεί επιστημονικές αντιδράσεις, καθώς οι κάτοικοι συχνά αποδεικνύονται εξαιρετικά αποτελεσματικοί βοηθοί των πυροσβεστών. Στη φετινή μεγάλη φωτιά της βορειοανατολικής Αττικής είδαμε πολίτες σε live τηλεοπτικές μεταδόσεις που δεν «εκκένωσαν», όπως τους παρότρυνε το «112», και έσωσαν τελικά περιουσίες που απειλήθηκαν.

Off season… πυρκαγιές

Από τις 29 Σεπτεμβρίου έως τις 2 Οκτωβρίου, στη δυτική Κορινθία (στον δήμο Ξυλοκάστρου – Ευρωστίνης) κάηκαν περισσότερα από 70.000 στρέμματα, σύμφωνα με την ευρωπαϊκή υπηρεσία Copernicus. Μια φωτιά που αρχικώς υποτιμήθηκε, αλλά γρήγορα φούντωσε, επεκτάθηκε προς το βουνό και ήταν αδύνατο να τεθεί υπό πλήρη έλεγχο για τρία 24ωρα. Πέρα από την οικολογική καταστροφή, η πυρκαγιά στοίχισε τη ζωή δύο ανθρώπων. Σημειώνεται πως, σύμφωνα με την ενημέρωση της πυροσβεστικής, για την προσπάθεια κατάσβεσης της «off season» πυρκαγιάς εργάστηκαν 570 πυροσβέστες με 28 ομάδες δασοκομάντος, 160 οχήματα, εθελοντές και 24 εναέρια μέσα! Εάν η φωτιά αυτή είχε ξεσπάσει τον Αύγουστο, παράλληλα με άλλες πυρκαγιές που απασχολούσαν καθημερινά την πυροσβεστική, η αντίδραση των αρχών δεν θα μπορούσε εκ των πραγμάτων να είναι το ίδιο μεγάλη, με ό,τι αυτό σημαίνει για την εξέλιξή της. Όμως, παρά την εντυπωσιακή αριθμητικά διαθεσιμότητα δυνάμεων, το αποτέλεσμα ήταν αρνητικό και οι καταστροφές τεράστιες.

Μεγάλες οικολογικές καταστροφές

Αμέσως μετά την κατάσβεση της πυρκαγιάς, κάτοικοι από την Κορινθία προχώρησαν στη συλλογή υπογραφών καταγγέλλοντας τους κυβερνητικούς και δημοτικούς χειρισμούς. Περιγράφουν πως ενώ είχαν εντολή να εκκενώσουν την περιοχή, οι πυροσβέστες δεν γνώριζαν τον δρόμο για να φτάσουν στο μέτωπο και ήταν αναγκαία η συμβολή των κατοίκων. «Το δασαρχείο δεν λειτουργεί εδώ και χρόνια, εφόσον κάθε χρόνο τους στερούσαν ευθύνες, για τις ακαθάριστες δασικές εκτάσεις, για την παντελή έλλειψη πυροπροστασίας και μέριμνα», προσθέτουν στο ψήφισμα.

Σύμφωνα με το meteo.gr, από το 2010, οι πυρκαγιές στην Κορινθία έχουν κάψει συνολικά περισσότερα από 180.000 στρέμματα, επιφάνεια η οποία αντιστοιχεί στο 8% της συνολικής έκτασης της Π.Ε. Κορινθίας.

Λίγες εβδομάδες νωρίτερα, τον Αύγουστο 2024, η φωτιά στην βορειοανατολική Αττική έκαψε 100.000 στρέμματα. Από το 2017 μέχρι και τον Αύγουστο 2024, 13 μεγάλες πυρκαγιές έχουν κάψει περισσότερα από 700.000 στρέμματα γης μόνο στην Αττική (στοιχεία Copernicus). Συνολικά, η επιφάνεια των δασικών εκτάσεων της Αττικής είναι περίπου 1.230.000 στρέμματα και τα τελευταία 8 χρόνια έχουν καεί τα 450.000 εξ αυτών, δηλαδή το 37% της επιφάνειας των αττικών δασών (στοιχεία meteo).

Αναφερόμενοι στις πρόσφατες, μεγάλες οικολογικές καταστροφές δεν γίνεται να αγνοήσουμε το αρνητικό ευρωπαϊκό ρεκόρ της δασικής πυρκαγιάς του Έβρου, το 2023 (στάχτη 723.000 στρέμματα), αλλά και την τεραστίων διαστάσεων περιβαλλοντική και οικονομική καταστροφή της Εύβοιας, το 2021 (κάηκαν περισσότερα από 500.000 στρέμματα).

Δομικό ζήτημα

Η επιλογή της κυβέρνησης Σημίτη (1998) να μεταφέρει την αρμοδιότητα αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών στην Πολιτική Προστασία, ήταν η αρχή τους τέλους για τις δασικές υπηρεσίες. Έκτοτε, δημιουργήθηκε ένα γραφειοκρατικό μοντέλο περίπλοκων αρμοδιοτήτων μεταξύ υπηρεσιών, η δασοπυρόσβεση έγινε περισσότερο κατασταλτική και λιγότερο προληπτική, ενώ το νεοφιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο της οικονομίας απαξίωνε ταχύτατα το φυσικό περιβάλλον, μετατρέποντας «πνεύμονες πρασίνου» σε «φιλέτα» και «ευκαιρίες ανάπτυξης». Η οικονομική χρεοκοπία του 2010 ήταν το τελειωτικό χτύπημα, καθώς «πάγωσαν» οι νέες προσλήψεις για τις ήδη υποβαθμισμένες υπηρεσίες. Αδειοδοτήθηκαν επενδύσεις εξόρυξης χρυσού -τα μνημονιακά «σύμβολα ανάπτυξης»- αλλά οι υπηρεσίες προστασίας του περιβάλλοντος ήταν θύματα των δημοσιονομικών περικοπών.

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη δεν μοιάζει να έχει αντιληφθεί το πρόβλημα ή τουλάχιστον δεν φαίνεται διατεθειμένη να αλλάξει το μοντέλο που ακολουθείται. Η απόφαση για προσλήψεις fast track στα δασαρχεία της χώρας δημοσιεύτηκε σε ΦΕΚ τον Αύγουστο 2024 και αφορά την αντιπυρική περίοδο του… 2024 με σχέσεις εργασίας ορισμένου χρόνου.

Δεν αρκεί απλώς η ριζική αλλαγή του μοντέλου δασοπυρόσβεσης, της «ατομικής ευθύνης» καθαρισμού των οικοπέδων, του «εκκενώστε» και της καταστολής με δανεικά εναέρια μέσα. Το παραγωγικό μοντέλο της χώρας δεν μπορεί να βασίζεται στη βιομηχανική καταπάτηση περιοχών που αντιμετωπίζουν ήδη σημαντικές οικολογικές καταστροφές. Το μοντέλο δασοπυρόσβεσης πρέπει να εκπονηθεί από τους επιστήμονες του δάσους, τους Δήμους και τις τοπικές κοινωνίες. Κάθε χρόνο μετράμε καμένες εκτάσεις και νέα αρνητικά ρεκόρ. Όμως υπάρχουν περιοχές που είναι ήδη αβίωτες και η κλιματική αλλαγή έχει θέσει βασικά «υπαρξιακά ερωτήματα» που δεν έχουμε την πολυτέλεια να αγνοούμε.

Άρθρο του Στρατή Ηλιάκη Δημοσιεύτηκε στην εφημ. ΕΠΟΧΗ και στο epohi.gr